El Instituto 8           MYSTERICORDIA  

Waar Erik Hazepad het meest naar verlangt, is om er achter te komen waarnaar hij het meest  verlangt. Hij stelt zichzelf de vraag terwijl hij naar een oude tekenfilm kijkt, Aladin en de wonderlamp, een sprookje uit 1001 Nacht.

   Wat zou ik wensen?

   Hij herinnert zich dat hij ooit meende dat zijn grootste wens in vervulling was gegaan.

   Een Japanse gaststudent had hem gevraagd om bij hem thuis te komen eten. De stakker woonde nog maar kort in Nederland, sprak slecht Engels en was eenzaam. Om niet alleen te zijn, nodigde hij geregeld studiegenoten uit, maar altijd stelden ze elkaar teleur.

   Ooit had hij ook Erik uitgenodigd en deze was op zijn uitnodiging ingegaan. Een gratis maaltijd was nooit weg en Japans weer eens wat anders. Al wist hij dat zijn gastheer het in zijn brabbeltaaltje voornamelijk over computers zou hebben, nam Erik zich voor de eenzaat zoveel mogelijk over zijn gastland te vertellen.

   Uit dankbaarheid kreeg Erik die avond een darumapop cadeau, een Japans gelukssymbool. Om een wens te doen, moest hij in het blanco oogwit een paar pupillen tekenen. Hetgeen hij deed, kort nadat hij Annelies had ontmoet. Aan die eenzame Japanner had hij, ondankbare hork die hij was, nooit meer iets laten horen.

   Nu vraagt hij zich af of dat boeddhistische ritueel hem niet juist een loer heeft gedraaid. Zóoo Zen! Trouwens, zijn verlangen naar Annelies is niet meer zo overheersend als het jaren geleden geweest is. Hij is heel tevreden zonder haar. Vindt hijzelf. Eigenlijk is het wel comfortabel om met niemand anders rekening te hoeven houden. Hij kan eten en slapen wanner hij wil en via zijn computers heeft hij contact over de hele wereld.

   Van de myriade wensen die bij hem opkomen, is er geen één die duidelijk zijn voorkeur geniet. Of het zou iets moeten zijn dat onmogelijk is: antwoord hebben op alle vragen; vliegen als een vogel; als een geest van de ene mens op de andere overspringen; reizen naar de toekomst. 

   Wat zou ik het liefste willen?

   Nu kan hij kan er om glimlachen: de hoop die hij als kind had dat zijn wereld nooit zou veranderen, zijn puberale doodswens aan het adres van zijn muitende vader, zijn dorst naar lof en bewondering tijdens zijn studie, een vaag verlangen, toch, om heel beroemd te zijn.

   Voor zijn negende verjaardag had hij tientallen wensen op zijn verlanglijstje gezet. Zonder bepaalde voorkeur. Toen al niet. Al was zijn claim op exotisch getinte knikkers algemeen bekend, zowel thuis als in zijn straat en op school. Ooit had een leerling uit een hogere klas, die bovendien bij hem in de straat woonde, al of niet opzettelijk, sommige van zijn knikkers verwisseld met ordinaire modellen. Dat heeft die smiecht geweten!

   Als de film is afgelopen stelt hij voor zichzelf vast dat de hoofdfiguren van oude sprookjes meestal gewone mensen zijn, vaak kinderen. Alleen fabeldichters hebben hun moralistische vertellingen opgehangen aan dieren met overigens nogal botte menselijke eigenschappen. Pas in de 20^e eeuw krijgen ook de dierlijke romanfiguren wat meer nuance.

   Ooit heeft hij op zijn examenlijst naast de verplichte nummers een paar opmerkelijke boeken vermeld: een serie Bommelverhalen van Marten Toonder. Hij zou ze desgevraagd  tot zijn favorieten hebben gerekend.

   Nog steeds kan hij er ongeremd van genieten. Stiekem hoopt hij ooit nog eens de hand te leggen op Heer Bommel en het rookgordijn, waarin heer Olivier in het bezit komt van de verrukkelijkste tabak waarvan de rook hem onzichtbaar maakt. Niet dat dit veel verandert aan de normale stand van zaken, maar een miskent heer hunkert naar erkenning. En daarvoor moet hij gezien worden.

   Geleidelijk dringt het tot Erik door waar hij zelf eigenlijk het meest naar verlangt: om in stilte veel goeds te doen. Tegelijkertijd beseft hij dat hij dan helemaal niet onzichtbaar wil zijn. Niet omdat hij dan geen erkenning zou krijgen, die kan hem gestolen worden. Maar de solipsistische gedachte aan een denkbeeldig universum, een wereld die verdwijnt zodra hijzelf verdwenen is, acht hij onverenigbaar met zijn hele wezen. Zelfs als hij ervan overtuigd kon worden dat Annelies een fantoom is, dan nog zou hij nooit aanvaarden dat alles in zijn leven uit louter droombeelden bestaat.

Zijn leven lang heeft Erik Hazepad een weg gevolgd die hem de juiste leek, zowel voor zichzelf als voor anderen. Zijn levenswandel wordt door velen bewonderd, al kan enige afgunst sommigen niet worden ontzegd. Terecht verwijten die laatsten hem dat hij nooit iets zal doen waar hij geen zin in heeft. Dat hijzelf maar weinig plezier beleeft aan de vele goede werken die hij voor anderen verricht, ontgaat hen volledig.

   Jarenlang heeft hij zich ingezet voor de doelstellingen van het Instituut. Wat hem nooit heeft tegengestaan omdat hij een idealist is. Wie de gelegenheid krijgt om zijn ambities te verwezenlijken, hoor je niet klagen. Wat de doelen van het Instituut precies zijn, is niet zo eenvoudig uit te leggen. Je zou kunnen zeggen dat er gewerkt wordt aan een bio-navigatiesysteem van het menselijk bestaan: een soort routeplanner die geschikt is voor elk willekeurig individu onder alle (on)denkbare omstandigheden.

   Voor de praktijk van het Instituut betekent het dat alle informatie die voor het menselijke bestaan van belang kan zijn, dat wil zeggen alle denkbare informatie, verzameld moet worden alvorens deze kan worden verwerkt.

    Dat heeft tot uiteenlopende opvattingen geleid. Bijvoorbeeld over het aantal multiversa. Tegenwoordig huldigt men weer de opvatting dat er slechts één bepaalde werkelijkheid bestaat, met verschillende denkbare interpretaties. Volgens Erik is dat een hele verbetering na de ooit gehanteerde opvatting dat de werkelijkheid onbepaald zou zijn.

Op de universiteit neemt Erik een bijzondere positie in. Hij assisteert bij zowel geologische als archeologische practica maar doceren doet hij niet. De meeste studenten nemen aan dat hij alleen onderzoek doet en de sporadische doordenkers zien in hem de geniale zonderling die van veel onderwijstaken is vrijgesteld. Wat niet zover bezijden de waarheid is, alleen weten ze niet dat zijn onderzoek in dienst staat van het Instituut.

   De laatste tijd geeft hij soms gastcolleges over de coherente loop der gebeurtenissen, de onvermijdelijke invloed die elk voorval, hoe klein ook, heeft voor de toekomst. Met zijn collega Huby Moontrap is hij het eens dat de evolutie op aarde ook na het ontstaan van de mens in volle glorie voortschrijdt. Alleen is het tempo van dat proces zo traag dat niemand het ziet. Dergelijke uitspraken ontlokt aan sommige studenten een heftige afwijzing. Wat hen betreft mogen het aardoppervlak en de meeste levensvormen het resultaat zijn van evolutie, maar voor de mens geldt dat niet! Mensen zijn geschapen, sommigen als weldenkende individuen, de rest als makke kuddedieren die hoogstwaarschijnlijk hun ondergang tegemoet gaan. Einde discussie (zo die er al was).    

   Het standpunt is hardnekkig en neemt hand over hand toe. Erik heeft zijn verzet al geruime tijd opgegeven maar de laatste tijd heeft hij steeds vaker last van een soort spirituele jeuk. Zou het kunnen zijn dat de mensheid zich niet uniform in één bepaalde richting ontwikkelt maar zich splitst naar geestverwantschap? Zelfs al blijft Homo sapiens biologisch gesproken één soort, dan nog zouden er door spirituele isolatie subgroepen met een eigen werkelijkheid kunnen ontstaan. Om zo’n idee empirische te kunnen staven, moet hij echter nog een tijdje geduld hebben.

Van de conferentie in de nobertijnenabdij van Tongerlo herinnert Erik zich, naast zijn onmogelijke presentatie en dramatische afgang, nog iets anders dat hem had ontsteld. Hoewel hij zich goed had voorbereid op zijn presentatie, was hij bloednerveus geweest. Toch had een verhandeling van de spreker vóór hem zijn volledige aandacht gehad. Vooral omdat het betoog over een onderwerp ging waarover hij al eens eerder een stukje had gelezen en dat hij destijds als een eenzijdige speculatie terzijde had geschoven.

   Een samenvatting van dat stukje ligt vóór hem maar hij hoeft het niet in te zien om te weten wat er staat.

Iedereen heeft hem zichzelf wel eens gesteld. De vraag kan verschillend luiden, de strekking blijft hetzelfde. Waarom ben ik wie ik ben? Wat is de zin van mijn bestaan? Waar verlang ik het meeste naar?

   Veel mensen menen een bevredigend antwoord te vinden in de heilige geschriften (of zo wordt hen verteld), anderen zoeken het in drugs. Een enkeling verdiept zich in wijsgerige spitsvondigheden maar zal zich telkens weer bekocht voelen. De reden waarom deze vraag desondanks tekens weer de kop opsteekt, is vanwege ons pragmatische tijdsbesef.

   Of men nu van mening is dat de mens superieur is aan alle andere levensvormen, zijn levensduur is dat geenszins. Diverse organismen worden vele malen ouder dan de gemiddelde mens (evenals het omgekeerde overigens). Maar zelfs als wij duizend jaar oud konden worden, zou dat bij lange na niet genoeg zijn om bovenstaande vragen te beantwoorden. Daarvoor is een tijdsbesef nodig dat miljoenen jaren omvat.

   Mensen hebben inderdaad een streepje voor op alle andere levende wezens omdat alleen wij in staat zijn geschiedenis te schrijven. Maar daarmee komen we niet verder dan een paar duizend jaar dus het enige wat ons rest is geduld.

   Zoveel geduld ontbreekt mij [notitie Hazepad].

Vanaf het begin van zijn betoog had de spreker erop gewezen dat het mogelijk is om wat aan ons beperkte tijdsbesef te doen. Met behulp van neurofysiologische nanotechnologie waren al veelbelovende resultaten geboekt op het gebied van individuele tijdsbeleving. Hij herinnerde het aanwezige publiek aan het Chinees-Indiase onderzoek waarover de laatste tijd zoveel te doen is. Niet langer hoeven we ons neer te leggen bij Augustinus’ constatering dat de tijd ongrijpbaar is. De tijd is weldegelijk iets dat je naar je hand kunt zetten, als je maar weet hoe!

Eriks smartwatch trilt om hem er aan te herinneren dat het tijd is om te lunchen.

   Op weg naar de uitgang schiet het hem weer te binnen. Voordat hij zijn smartwatch laat uitlezen door het digibord bij de receptie haast hij zich terug naar zijn kamer. Met het sleuteltje – nadat het lange tijd onopvallend in zijn jaszak verborgen zat, heeft hij het plotseling opgemerkt – maakt hij de privé-la onder zijn werkbank open. Na wat gerommel tussen de paperassen en paperclips vindt hij het: de nanogel, het transparante bolletje dat hem ooit door een vreemdeling was overhandigd. Het doet hem nog steeds aan een gewone stuiter denken. Maar het is geen glas, het voelt warmer aan, als een soort kunststof. De kleurige draden binnenin veranderen wederom van tint als hij het bolletje in zijn handpalm laat rollen.

   Hij kan de verleiding niet weerstaan om even aan het bolletje te likken. Het smaakt heel licht naar havermout. Het bolletje wordt niet plakkerig, het blijft helder doorschijnend.

   Dan wordt hij min of meer overvallen door een flashback.

Wat je doet, wordt overwegend bepaald door handelingen in opdracht van je brein. Niet zelden zijn die handelingen gelardeerd met onvoorziene acties want je hoofd is een vergaarbak van onvoltooide werkopdrachten.

   Erik Hazepad is in zijn boekenkast op zoek naar een populair werk uit zijn studententijd. Van ene Swaab. Zijn aandacht wordt even afgeleid door een sprookjesbundel (1001 Nacht?) uit zijn kindertijd. Hij herinnert zich talloze verhalen waarin mensen voor een bijkans onmogelijke keus worden geplaatst, spannende gebeurtenissen omdat de personages meestal niet weten welke gevolgen hun beslissingen kunnen hebben, opgewonden verbijstering als superhelden andere dingen doen dan hij, Erik, ooit zou hebben gedaan. Zoals een wens doen bij wijze van beloning voor een goede daad (een opvallend frequent fenomeen). Telkens opnieuw had het hem geërgerd dat er nooit gewenst werd om alles te kunnen wensen. Het blijft altijd beperkt tot rijkdom, macht of de hand van een prinses. Oninteressante zaken voor een echte tovenaar. Alhoewel, een prinses?

   Hij is weer terug bij af: wat is zijn diepste wens? Swaab kan wachten. Hoewel, de hersenonderzoeker constateerde ooit dat het hebben van een gemeenschappelijke vijand de sterkste prikkel voor het gemeenschapsgevoel is; een mechanisme waar vele wereldleiders misbruik van hebben gemaakt. Die bewering heeft destijds indruk op hem gemaakt.

   Erik vermoedt nu zelfs dat er niet eens sprake hoeft te zijn van een vijand die men bedreigend vindt. Een willekeurig medemens pesten lijkt een soort plaatsvervangend gedrag bij gebrek aan een echte vijand. Veel mensen zouden wensen dat het anders was, maar pesten is een automatisch gevolg van onze sociale betrokkenheid. Gewoonlijk willen slachtoffers alleen maar meedoen in plaats van pispaal spelen of te worden genegeerd. Hem heeft het nooit gehinderd dat hij er niet bij hoorde. Zijn diepste wens moet dus een andere zijn.

   Wraakzucht misschien? Veel mensen gaan gebukt onder de zware last van een witte walvis. Net als bij Ahab staat hun leven in het teken van de vernietiging van wat in hun ogen het kwaad is. Maar goed en kwaad zijn relatieve begrippen, zeker op een persoonlijk niveau. De ploert die zijn zwager vermoordt, is wellicht ook de liefhebbende broer van de voortdurend mishandelde echtgenote van het slachtoffer. Ondanks diverse haatgevoelens – wie koestert ze niet? – voelt Erik zich opnieuw niet aangesproken.

   En weer bedenkt hij mistroostig dat zijn grootste wens op dat moment is om te weten wat hij het liefst zou willen. Hij beseft dat zijn verlangens voortdurend veranderen en dat zijn gedrag wordt aangestuurd door een onbeduidende drang om zich lekker te voelen. Hij speelt wat op zijn elektronisch toetsenbord, vrij naar Rachmaninov, maar heeft er snel genoeg van. Hij stort zich op The Trader van de Beach Boys, maar krijgt opeens ontzettende trek in een sigaret. Annelies! Samen genieten van iets moois is toch anders dan in je eentje je hoofd breken over je diepste verlangens. Maar hij verlangt niet terug, hij wil alleen begrijpen. En ook dat zal na verloop wel slijten, daarvan is hij overtuigd.

   Nu pas dringt het tot hem door dat alles wat hij doet niets anders is dan de inachtneming van zijn natuurlijke, sociale en cognitieve behoeften. Hij poept, neemt zijn post door, leest een tekst, wast zijn handen, snuit zijn neus, bladert in een boek van Giep Franzen ... als zijn telefoon gaat. Wie? Wat zijn allergrootste wens ook zijn mag, hij zal er zelf voor moeten zorgen dat-ie in vervulling gaat, van een sprookjesfee kan hier geen sprake zijn. Wie het ook mag zijn die nu nog belt – hoe laat is het eigenlijk? – heeft vast geen antwoord op zijn vraag.

   Wahwilikeggulluk?

   Zijn mobiel zwijgt. Dan hoort hij een zacht gegrinnik.

   En jij vond míj een rare snuiter?!

Terwijl hij naar de Mystericordia op zijn beeldscherm staart, hoort Erik nog een stuiptrekkend gegrinnik uit zijn mobiel komen voordat een geheimzinnige stilte intreedt. Dit mysterie wordt snel opgehelderd: in zijn zenuwen heeft hij op offline gedrukt.

   Is dit ironie of is dit ironie?

   Hij beseft dat bij L Instituto eigenlijk alleen maar rare snuiters werken. Maar wel aardige rare snuiters. Assertieve nerds, bescheiden genieën, boekenwurmen die een radio kunnen repareren en wiskundigen die Tournier lezen. Hij heeft er nooit bij stilgestaan dat hijzelf ook een snoeshaan wordt gevonden.

   Hij had zich laten overdonderen door een telefoontje! Sardonisch stemgeluid dat vaag bekend maar zonder gezicht door zijn hoofd zoemt, zinspelend op zijn autistische neiging tot paniek waardoor hij de verbinding heeft verbroken voordat er een gesprek op gang dreigt te komen.

 Ik ben gestoord! Maar wel prettig gestoord, ik werk immers bij L Instituto!

 Dat is het antwoord op de vraag die hem bezighoudt: zijn werk bij L Instituto is wat hij het liefste doet. Toch? Als iemand hem zou vragen waarnaar hij het meest verlangt, kan hij eenvoudig zeggen: mijn werk. Al klinkt dat knap debiel.

Als hij zijn versleten regenjas aanschiet, verbaast hij zich over zijn vastberadenheid. Door de grote etalageruit ziet hij een purperen donderkop zijn dreigende boodschap verkondigen. Een ogenblik licht zijn bleke tronie op in het vensterglas. In het spiegelbeeld ontmoet hij de geruststelling van een machtige aanwezigheid. Hij is eenzaam noch gevangen. Hij voelt zich king of the world. Pas bij de donderklap beseft hij dat hij alleen is in het duistere vertrek.

   Wat kan ik mij soms toch aanstellen.

   Met de deurkruk al in de hand aarzelt hij. Het sleuteltje! Nadat het lange tijd onopvallend in zijn jaszak zat, heeft hij het ineens opgemerkt. Hij keert terug op zijn schreden en opent de bureaula. Na wat gerommel tussen oude foto's, wat achtergelaten lingerie van Annelies, een darumapop met uitgeknipte ogen en andere souvenirs waar hij nooit afstand van heeft kunnen doen, vindt hij het: de nanogel, het transparante bolletje dat hem ooit door een vreemdeling was overhandigd. Het doet hem nog steeds aan een gewone stuiter denken. Maar het is geen glas, het voelt warmer aan, als een soort kunststof. De kleurige draden binnenin veranderen wederom van tint als hij het bolletje in zijn handpalm laat rollen.

   Hij nijgt zijn hoofd en steekt zijn tong uit om even aan het bolletje te likken. Het smaakt naar havermout. Het bolletje wordt niet plakkerig, het blijft helder doorschijnend. Hij kan de verleiding niet langer weerstaan.

   Dan wordt hij overvallen door een flashforward.

In de lift komt hij weer tot zichzelf. In de duistere krochten van zijn onderbewustzijn is een naam opgedoken. Met één van de stukken die hij onlangs gelezen heeft, is hem hetzelfde overkomen: een naam die bekend klinkt maar het niet is.

   Onderweg naar zijn verdieping stopt de lift geregeld maar negens stapt er iemand in.

   “Het lijkt wel of hier alleen nog geesten rondwaren,” gromt Erik binnensmonds.

   Terug in zijn kamer opent hij een la van zijn bureau en rommelt wat tussen de paperassen en paperclips. Als hij de juiste USB-stick heeft gevonden, probeert hij zich de naam van het bestand voor de geest te halen. Scrollend op zijn laptop dringt het tot hem door dat hij niet weet waar hij naar zoekt. Hij laat de vele bestandsnamen de revue passeren zonder dat hij er één ziet die een belletje doet rinkelen. Wanhopig begint hij zijn brein te scannen.

...stofzuigendeanticonceptiemobieleritsbalpenpolshorlogegecomputerdemagnetronantbioticum...

   Hij opent een paar bestanden waarvan de naam hem bekend voorkomt zonder dat hij de inhoud herkent. Hij leest stukken die hij eerder heeft gelezen maar ze laten hem onverschillig. Nergens vindt hij wat hij zoekt en hij voelt zich steeds mistroostiger worden.

   Ik ben in een inrichting vol geesten op zoek naar een hersenschim.

   En dan ziet hij het. Plotseling. Onverwacht. Een naam die hij zich herinnert, een naam uit het verleden. Een naam die onverwacht opdook en even mysterieus weer verdween. Een naam die iedereen vergeten is maar die nog wel iets oproept dat bekend voorkomt. Als iets van vroeger.

    Of iets van morgen.

Het natte wegdek weerspiegelt de eenzame straatlantaarns als Erik op weg is naar huis. Voor de komende nacht heeft hij zichzelf  onbewust (?) belast met een dilemma. In zijn rugzak draagt hij een volledige uitdraai van Haase's journaal, inclusief zijn acte van barmhartigheid. In zijn jaszak trilt zijn mobieltje: de mysterieuze beller.

   “Bolt?”

 In dromen valt alles op zijn plaats