Middeleeuwse kruisvaarders gebruikten een sterrenklok (nocturlabium) om hun doel te bereiken. Duister was de weg naar het beloofde land.

Met de scheepsbel wordt het aantal glazen geluid. Elk glas (zandloper) duurt een half uur. Behalve als de stuurman van de wacht heeft zitten slapen. Of anderszins met de tijd is gesjoemeld.

El Instituto 5           SCHAPENWOLFJES

Er valt voldoende regen op het tropische eiland San Lorenzo om in de behoefte aan zoetwater te voorzien. Mits het wordt opgevangen. Een natuurlijk bassin is niet aanwezig.  

Halverwege de Atlantische Oceaan koerste de Conceptión in noordwestelijke richting naar de Azoren. Op de voorplecht prutste Theodoor met een aantal touweinden in een poging om een kabel te vlechten. Tegen Harko had hij gezegd dat hij behalve houtbewerking ook wel andere klusjes wilde doen. Een echte zeeman zou hij worden.

   Door het onstuimige weer van de afgelopen dagen stond er nog een stevige deining. De lucht was helder en aan de horizon waren de vage omtrekken van de archipel zichtbaar. De indianen die hem in Lissabon aan boord hadden gehesen, scharrelden tussen de trossen touw die op het dek lagen. Ze hadden hem verteld hoe ze heetten maar Theodoor had hun exotische namen niet kunnen onthouden. Alleen Pablo, de naam van de enige platneus die zich verstaanbaar kon maken, was hij niet vergeten. Deze ochtend had Pablo hem uitgelegd hoe hij touw moest vlechten. Theodoor hoorde hem mummelen in zijn troebele mengsel van Vlaams en Spaans:

   "Zij Islas Azores zij vol wanen zijn in de midden van de mare,” waarmee hij maar wilde zeggen dat de eilanden van vulkanische oorsprong waren en dan kon er van alles gebeuren.

    Maar Theodoor was in gedachten ergens anders. 

Hij dwaalde door zijn herinneringen aan de voorbije weken. In Lissabon, waar ze nog geruime tijd waren gebleven, had hij een lange brief aan zijn moeder geschreven. Om haar gerust te stellen, had hij gefantaseerd over een luxe leventje met toegewijde bediendes en hoffelijke varensgezellen. Terwijl de meeste van zijn scheepsgenoten zich in de haven te buiten gingen aan drank en hoeren werd hij gekweld door wankelmoed. Tijdens lange wandelingen had hij zijn liefde voor Rosita in gedichten willen vangen. Maar hij kon de juiste woorden niet vinden. Hij schreef een brief aan Adalbert om hem deelgenoot te maken van zijn recente belevenissen maar hij verviel voortdurend in angstige vooruitzichten van avonturen die hem nog te wachtten stonden. Nadat ze de haven van Lissabon waren uitgevaren had hij de verzen voor Rosita verscheurd en de snippers aan de elementen toevertrouwd. Het werd tijd om het verleden los te laten.

   Weemoedig keek hij toe hoe de laatste fragmenten van zijn gebroken hart in de golven verdwenen.

   Op datzelfde moment schrok hij zich rot door een schreeuw uit de hemel. De uitkijk in het kraaiennest had een schip aan de horizon gespot. De alerte schipper stormde het dek op en zette de kijker aan zijn oog.

   “Stront aan de knikker.”

   Geschokt keek Theodoor naar de gezagvoerder. Hij had al heel wat obsceniteiten aan boord vernomen. Maar 'stront aan de knikker'? Daar was iets mee, een oneindige ver verwijderde echo van iets …

   Grimmig gaf Pieter het instrument aan Theodoor, terwijl hij commando’s brulde.

   Door de kijker zag Theodoor – weliswaar ondersteboven – de masttop met de gevreesde vlag die een gewelddadige dood voorspelde. Doordat de Conceptión van koers veranderde, raakte de mast uit beeld. Maar daardoor zag hij wel een tweede schip. En een derde. Nerveus waarschuwde hij de kapitein want, ondanks zijn trillende handen, viel hem op dat het laatste schip veel groter was dan de andere twee. Alle drie de schepen hadden een verhoogde voorplecht, veel hoger dan gebruikelijk. Het waren echte kraken! Die zag je niet veel meer.

   Pieter nam de kijker van hem over en beklemd hield Theodoor zijn adem in. Hij zag het  grote lichaam ontspannen.

   “Dat is de Santa Maria, en die kleinere zijn de Pinto en de Niña. Het is maar een illusie, dat heeft deze kijker wel meer. De lenzenslijper leed aan godsdienstwaanzin en wilde het ongelijk van Galilei bewijzen. Onzin natuurlijk, maar dit is hem toch aardig gelukt.”*

   Hij liet het instrument zakken en tuurde in de verte.

   “Ja, ze zijn verdwenen … en daar zie ik de piraten, drie karvelen en een kraak ”

   Opnieuw zette hij de kijker aan zijn oog en zocht geruime tijd de horizon af.

  “Ze zitten achter een ander schip aan. De Conceptión is in hun ogen een mager spierinkje. Als we wat westelijker aanhouden, zullen we geen last van ze hebben”.

   Maar toen betrok hij weer.

   “Godverdomme. Die ene lefgozer komt toch onze kant uit!” Hij schreeuwde dat het geschut in gereedheid moest worden gebracht en liet de steven wenden. Het piratenschip kwam snel naderbij en de aanval leek Pieter de beste verdediging.

   Het eerste salvo van de nieuwe boordkanonnen klonk zo daverend dat Theodoor bang was dat hij door het dek zou zakken. Maar het leek de tegenstander eveneens te verrassen. Sterker nog, het piratenschip veranderde van koers zonder het salvo te beantwoorden. Blijkbaar had de piratenkapitein niet verwacht dat het geschut zo krachtig en vérdragend zou zijn. De opportunistische piraten verwijderden zich in dezelfde richting als hun maten, achter het grote koopvaardijschip aan. Kennelijk verwachtten ze dat ze dat makkelijker konden veroveren en er bovendien een rijkere buit mee zouden vergaren. Ze waren zeker vergeten dat vele varkens de spoeling dun maken.

   Meer was er van de beruchte zeeroverij in die contreien niets te merken geweest. Het was niet zo dat de slachtingen en verliezen door de reders werden overdreven, maar ze hadden gewoon geluk gehad. Daarvan was Theodoor overtuigd geweest.

Later, ter hoogte van Mauritanië, hadden ze een tijdje langszij van een Hollandse brik gelegen die in tegenovergestelde richting koerste. Zulke ontmoetingen waren een bron van vermaak en zorgde voor uitwisseling van nieuwtjes. Ze vernamen dat in Saint-Louis een nieuwe gouverneur zetelde die alleen maar belangstelling leek te hebben voor Europese wijnen. En zuidelijker werden verscheidene handelsposten bedreigd door schepen onder ‘zwart’ gezag. Het was niet duidelijk of het ging om piraten of bevrijde slaven. Natuurlijk hadden die bosapen van zout water geen kaas gegeten, maar het bleven bloeddorstige rakkers, ha, ha.

   Hij, Theodoor, had het onthullend gevonden dat zwarten in het oerwoud werden gevangen en voor veel geld aan rijke planters in de Caraïben werden verkocht. Dat was pas handelsgeest! Alleen zouden de reders van die schepen wat zorgvul-diger met hun lading moeten omspringen. Afgezien van de medemenselijkheid zou het hen veel meer kunnen opleveren. Hij besefte waarom hij eigenlijk aan boord van de Conceptión was en hij verwachte dat de schipper binnenkort wel weer gebruik zou willen maken van zijn zakelijk vernuft. Toen ze in de buurt van Gorée voor de Afrikaanse kust menig slaven-schip moesten ontwijken, had Pieter er geen geheim van gemaakt hoe hij die mensenhandel afkeurde, dus Theodoor zon al op een slim plannetje dat de kapitein zou kunnen waarderen.

   Pieter had eerst bezwaar gehad tegen de uitwisseling van Portugese wijn en Afrikaanse gevangenen, maar het idee dat hij zo eigenlijk slaven kon vrijkopen had hem moreel aangesproken. Hij mocht dan een atheïst zijn, dat betekende niet dat hij geen onderscheid kon maken tussen goed en slecht. Strikte noodzaak om flink wat geld te verdienen was er niet, hij had voldoende reserves. Dus hadden de vaten plaatsgemaakt voor een groep buitgemaakte, nog geketende inboorlingen. Ze zouden later van hun boeien worden ontdaan maar wel 'gevangenen' blijven. Het was echter allemaal anders gelopen...   

Het gekrijs van een meeuw wekte Theodoor uit zijn mijmering over de voorbije weken en haalde hem terug naar de realiteit van dat moment. Hij vestigde zijn aandacht op de omgeving. De Conceptión was de kust van één der vulkanen al dicht genaderd. Het schip ging voor anker. Zijn kornuiten hingen over de reling om niets te hoeven missen van het neerlaten van de sloepen. En om vooral niets te hoeven missen van die zwarte mannen daar, aan de riemen. Zoiets hadden ze nooit eerder gezien: zwarte matrozen!

   Theodoor zag dat de ‘dokter’ zich intussen ook aan dek had gewaagd. Dagenlang had ‘het skelet’ zich niet vertoond, ook niet bij de maaltijden. Het scheen dat hij leed aan een kwaal die alleen hijzelf, als arts, kon genezen. Nou, dat was hem dan kennelijk gelukt. Hij zag er niet schraler uit dan anders en hij bewoog zich met de voorzichtige zelfbewustheid die Theodoor al had opgemerkt toen de man net aan boord was.

   Johannes van den Berghe stapte naar de reling en wierp een blik op de zichtbaar weelderige plantengroei waarmee de naar hen toegekeerde zijde van het eiland grotendeels bedekt was. Op het tussendek zag hij de manschappen in de weer met het monteren van de sloepen waarmee ze vers water en proviand aan boord zouden brengen. Wijn was er nog genoeg, al was het grootste deel verkocht in het West Afrikaanse Saint-Louis. Daar hadden ze verdomme ook die vermaledijde nieuwe ‘lading’ aan boord genomen. Gewoon een goedkope uitbreiding van de bemanning!

   Hij staarde naar de vegetatie op de hellingen van de Pico. Hij was ervan overtuigd dat daar interessante soorten tussen stonden. Maar hij weigerde van boord te gaan. Niet met zo’n aap aan het roer.

   Ze stinken.

   Nadat de sloepen te water waren gelaten, werden ze bemand door de vrijwel naakte lijven van pikzwarte mannen die bezweet aan de riemen trokken. Hij zag hoe verschillende blanke zeelui zich als prinsen naar de kust lieten brengen. In één van de bootjes stond die dikke schipper rechtop met zijn kijker in de aanslag terwijl die nikkers hun best deden het scheepje in bedwang te houden.

   Hij had het onverstandig gevonden om de zwartjes zoveel vrijheid te geven en hij betwijfelde het of de ‘lading’ compleet zou zijn als ze hun reis weer vervolgden. Maar dat was zijn probleem niet. Hij wist nu tenminste zeker dat ze naar de Caraïben gingen.

   Tenzij de héle lading verdween!

   Hij probeerde het aantal zwarte roeiers te tellen, maar de boten waren al te ver weg en door het deinende schip werd zijn aandacht weer gevestigd op zijn darmen, die werden gehinderd in het verwerken van het Engelse ontbijt van die ochtend.

   De nieuwe kok was gelukkig een noorderling, die kon je tenminste vertrouwen.

   Hij zou hem vragen om wat van de gedroogde extracten van de klimlelie, die hij in zijn potten bewaarde, door zijn eten te mengen. Dat zou zeker helpen tegen dat opgeblazen gevoel waar hij de laatste tijd weer zoveel last van had.

Pieter Jacobz deed zijn best om zijn evenwicht te bewaren in de schommelende sloep. Angstvallig hield hij de mannen in de gaten, terwijl ze in de branding sprongen om de eerste bootjes op het strand te slepen. De negers waren een gok geweest. Hij had ze aan boord kunnen houden, aanvankelijk zelfs in ketenen laten slaan zoals dat op slavenschepen gebruikelijk was. Maar hij had verlangd dat er sprake zou zijn van een wederzijds vertrouwen. Vanaf het moment dat ze in Saint-Louis aan boord werden gebracht, had hij geëist dat de 'slaven' met respect behandeld werden, dat ze genoeg te eten hadden en dat ze in hun eigen taal met elkaar konden praten.

   De meeste bemanningsleden voelden zich niet op hun gemak maar deden wat hen werd opgedragen al bleven ze zoveel mogelijk uit de buurt van het ‘slavenruim’. Het ruim dat vrij was gekomen nadat de vaten Portugese wijn van boord waren gebracht, was ingericht om onderdak te bieden aan de nieuwe ‘lading’. De mannen en vrouwen die aanvankelijk nog geketend waren, had de schipper persoonlijk, onder begeleiding van twee gewapende lijfwachten, van hun boeien ontdaan. Wel had hij hen via hun cipier, een zogenaamd vrije neger die behalve Swahili en Frans ook Spaans sprak, laten beloven dat ze zich niet schuldig zouden maken aan enige vorm van verzet. Op een schip werd georganiseerde ongehoorzaamheid beschouwd als muiterij en als zodanig gestraft. De doodstraf dus. Hij maakte met een paar voorbeelden duidelijk wanneer daar sprake van zou zijn, maar liet dat direct volgen door de mededeling dat ze hun eigen eten konden klaarmaken, dat er volop voedsel en schoon water in Saint-Louis aan boord was gebracht en dat iedereen verplicht werd zich dagelijks te wassen. Tevreden had hij de verbouwereerde opluchting op hun gezichten gezien toen zijn boodschap vertaald werd. Hij was er tamelijk zeker van geweest dat hij juist gehandeld had.

     Hoe verstandig zijn beslissing was geweest, was spoedig gebleken.

   Ze waren net afgevaren in de richting van Kaapverdië toen het weer omsloeg. Dagen achtereen was de Conceptión speelbal geweest van hevige rukwinden, woeste slagregens en onberekenbare stormzeeën. Een orkaan joeg de golven huizenhoog op en sloeg angstaanjagende stortzeeën over de reling. Het schip werd onbestuurbaar, niemand had nog enig idee wat de juiste koers was en de kreet “uitkijk aan lij!!” klonk nauwelijks boven het geweld uit.

   Een rukwind had het dekzeil boven één van de sloepen weggerukt waardoor deze was volgelopen. In plaats van een toevluchtsoord in noodsituaties dreigde het nu een ravage te veroorzaken en moest het vaartuig onmiddellijk worden losgesneden. De klap was heviger dan de donderslagen rondom en deed de Conceptión in zijn voegen sidderen. Het schip luisterde enige tijd niet meer naar het roer maar gelukkig kwam het weer overeind en loefde het weer op.

   Zeker twee mannen waren al overboord geslagen (van één had men dat zien gebeuren; de ander werd later, in rustiger vaarwater, eenvoudig vermist) en nog eens vier waren tijdens de grillige kapriolen van de Conceptión zodanig verwond geraakt dat ze niet langer hadden kunnen helpen om het op hol geslagen schip in toom te houden. Alleen door hulp uit onverwachte hoek, aanvankelijk aarzelend maar al spoedig vastberaden en onbevreesd, hadden die ‘roetmoppen’ hen van een zekere ondergang gered. En daarmee de ‘lading’, zichzelf dus, ook. De toegestoken zwarte handen waren niet van ervaren zeelui, ze waren niettemin bijzonder welkom geweest en maakten uiteindelijk het verschil tussen de trotsering van het natuurgeweld en een ondergang in de golven.

Pieter Jacobz was inmiddels bij de voorraadschuren aangekomen waar vers fruit en groente konden worden ingeslagen. Hij had al gezien dat de zwarte roeiers geen enkele neiging vertoonden om te deserteren en hij prees zichzelf gelukkig met de fortuinlijke ontwikkelingen van de afgelopen weken. Zijn inschatting dat Haase niet alleen over een slimme maar ook fatsoenlijke handelsgeest beschikte, was juist gebleken. De toezegging van de scheepseigenaar om – zonder dat hij er zelfs maar om had hoeven vragen – het schip opnieuw te bewapenen, was regelrecht profetisch geweest. Het vooruitzicht dat ze misschien door piraten zouden worden belaagd, had hem wel wat benauwd, maar het besef van een modern uitgerust schip had hem genoeg vertrouwen gegeven om zijn voornemen uit te voeren. Hij had gespeeld met de gedachte om naar het zuiden te varen, langs de West Afrikaanse kust, in de richting van het eilandje Gorée.

    Dat was een goede keus geweest.

   Ze hadden een noordelijker gelegen handelsnederzetting, Saint-Louis, aangedaan. De aanleiding voor deze bestemming was weer zo’n ingenieuze ingeving van Theodoor geweest, die, tijdens het filosofische natafelen na een verassende creatie van de nieuwe kok (die moest daar nog een schouderklopje voor krijgen), een nogal overmoedige schimpscheut had gemaakt. Haas had de beslotenheid binnen de scheepsgemeenschap, waar de hardwerkende bemanning geen kant uit kon onder het soms willekeurige gezag van de hoogste officieren – hij doelde hierbij natuurlijk niet op de Conceptión – vergeleken met de suikerplantages waar slaven zich uit de naad werkten en de eigenaren de winst opstreken. Dit had hem op het idee gebracht dat arbeidskracht de beste koopwaar zou zijn, als ze toch in de richting van de Caraïben zouden varen. Geniaal, die jongen!

   Daarnaast prees Pieter zich fortuinlijk dat hij was ingegaan op een aanbod van de gezant in Lissabon. In ruil voor de afname van een flink aantal vaten wijn uit de voorraad van de Don kon hij, Pieter, zich een hoop gedoe besparen met het zoeken naar een geschikte kok. De gezant had voldoende invloed om Reinaldo Bolt, de keukenmeester van Don Alfonso, te gelasten om aan te monsteren op de Conceptión.

   Bolt kwam oorspronkelijk uit Saksen maar woonde en werkte al jaren in Portugal. Tijdens een recente receptie van de Don had Bolt zich nogal beledigend uitgelaten over één van de gasten. Toen Don Alfonso dit onbedoeld ter ore was gekomen, had hij Bolt onmiddellijk de wacht aangezegd. En dat hield voor een gewoon iemand als een kok niet veel goeds in. De gezant verwachtte grimlachend dat Bolt het aanbod dankbaar zou aanvaarden.

   Dat Reinaldo Bolt een goede kok was, stond voor Pieter ondertussen wel vast. Het moest wel een hele schunnige belediging zijn geweest dat hij de zak had gekregen. Wat de man mogelijk ook achter zijn rug om liep te schelden, liet hem koud, aangezien hij zijn werk voortreffelijk deed. Maar een beetje nieuwsgierig was hij er wel naar.

De laatste sloep met vers water en fruit was teruggekeerd naar de Conceptión en Van den Berghe had enigszins teleurgesteld moeten constateren dat alle zwarten weer aan boord waren. Er was er niet één in de bossen op het eiland achter gebleven!

   Nadat het anker was gelicht en de zeilen gehesen, voer de Conceptión de ondergaande zon tegemoet. Theodoor zag de vulkaan Pica in de verte kleiner worden terwijl de meevliegende zeevogels erop duidden dat er nog andere eilanden in de buurt moesten zijn. Weldra zouden ze die allemaal achter zich laten. Dan zou er lange tijd alleen maar water en lucht te zien zijn.

   Pieter had hem uitgelegd dat hij met behulp van zijn kompas een zuidwestelijke koers zou aanhouden. Dan kwamen ze vanzelf in de Caraïben. Het was alleen de vraag wáár precies. Maar dan zouden ze gelukkig weer kustlijnen zien waarop ze zich konden oriënteren.

   Hangend over de reling zag Theodoor een stuk of tien rossige dolfijnen voor het schip uit zwemmen. Ogenschijnlijk zonder enige inspanning doorkliefden ze het paarse water voor de boeggolf, zigzaggend, opspringend en weer onderduikend, soms nagenoeg bewegingloos met onverwachte snelheid vooruit schietend.

   Die fabeldieren wijzen de weg naar het beloofde land.

   Hij was er nog steeds van overtuigd dat ergens op aarde het paradijs moest zijn. En hij twijfelde er niet aan dat hij het zou vinden.

   Pablo, die verderop tegen de reling stond, wees in de verte.

   “Schapenwolfjes,” bromde hij.

   Theodoor zag de cirrocumuli boven de horizon en had van de schipper begrepen dat zulke wolkjes voorbodes waren van zwaar weer. Maar het kon zijn euforische stemming van dat moment niet bederven. Voor het eerst had hij echt het gevoel dat het verleden definitief achter hem lag en dat alleen de toekomst er toe deed.

   Dat was ook precies wat Pablo bedoelde.

Peru, 2^e helft 19^e eeuw

De hanen werden losgelaten en stoven op elkaar in, de vlijmscherpe visgraten met kleurige bandjes aan de poten gebonden, de trotse kronen afgesneden om ze tot de gewenste razernij te brengen.

   In de ogen van de buitenstaanders, veelal van Europese herkomst, was het een opwindend maar onbetekenend tijdverdrijf. Voor de lokale boeren en vissers ging het om eer en aanzien. En geld natuurlijk.

   Margarita wandelde over de markt in Callao, waar haar aandacht werd getrokken door een opstootje. Kleine jongens holden haar voorbij met versnaperingen en dichterbij gekomen onderscheidde ze in het gedrang mannen met dikke geldbuidels. Uit het groepje steeg plotseling een dierlijk gebrul op: het eerste bloed!

   Ze verstijfde, aangetrokken door een soort oerdrift, tegelijkertijd overmand door walging en spijt. In een flits drong het wereldleed tot haar door, ze zag het in de blik van de inheemse vrouw die haar op datzelfde moment recht in de ogen keek, ze hoorde het in de verhitte uitroepen van de gokkende mannen, ze voelde het in haar bonkende hart: bloed!

   Bloed verbond mensen met elkaar door bloedverwantschap en in het eeuwige vervallen tot de erfzonde van het bloedvergieten. Margarita had nog geen ander bloed vergoten dan dat van haar zelf tijdens haar periodes en van de beesten die ze had geslacht voor het bereiden van de maaltijd. Dat mensen elkaar ook afslachtten wist ze uit de verhalen over lokale moordpartijen en uit de historische boekwerken van haar vader, die ze met verontrustende gretigheid had gelezen.

   Haar katholieke opvoeding had haar geleerd dat mensen hun naasten behoorden lief te hebben als zichzelf en de dienaren van God gaven uiteraard het goede voorbeeld. Maar de priesters die zij kende waren allerminst vrijgevig met hun rijkdom en genegenheid. Het waren geile bokken die hun slaven mishandelden, een onmatige eetlust vertoonden en – waar het hun medemens betrof – zich uitsluitend bekommerden om de nazaten van rijke kolonisten. Zoals zijzelf, althans zo vond ze, als petekind van Don Enrique de yankee keizer van Peru. Ze wilde graag geloven dat er ook rechtschapen missionarissen bestonden, maar de huichelaars die haar hadden onderwezen, waren dat in elk geval niet geweest.

   Ze maakte zich los uit haar geestelijke beklemming en uit het verhitte gedrang rond de vechtende vogels. Ze wandelde langs de kramen in de richting van de kade. De meeste schepen lagen op de rede en de baai was gevuld met sloepjes die af en aan voeren. Voor even verzette het beeld haar zinnen. Maar dat duurde niet lang.

   Uitkijkend over de zee – haar verminkte handen aan het oog onttrokken in een modieuze mof – werd haar blik getrokken naar het eiland in de verte waar de grote Inca heersers in anonimiteit aan hun laatste reis waren begonnen. Automatisch moest ze denken aan de gruwelijke wreedheden waarvan ze, na zoveel eeuwen, van beschuldigd werden. Was hun bloeddorst een grotere zonde geweest dan de schijnheiligheid van de kerk die ze nog steeds bezocht? Waren de met goud omhangen zonnegoden van weleer net zulke moordenaars en verkrachters als hun bekeerde nazaten in deze vissershaven?

   God was goed en Jezus was een visser. Als klein meisje was dat er bij haar ingehamerd. God was goed, toen Chamiku, het kindermeisje, door de vissers op het strand werd verkracht? Het waren altijd mannen, die vissers, met hun eeltige handen en visserslatijn. De tranen stonden in haar ogen.

   God was goed, ook toen haar kleine zusje in de vlammen werd gesmoord? De kerkvaders hadden haar vergeefs proberen uit te leggen dat een mens zoiets niet kon begrijpen. Het was voorbestemd. Er was geen ontkomen aan.

   Dat had haar nog de meeste angst, en woede, ingeboezemd: die bestemming. Wat voor plannen had God nog meer met haar? Zou zij zich kunnen onttrekken aan de bemoeienissen van Onze Lieve Heer?

   Haar moeder kon ze zich niet meer herinneren. Die was verdwenen toen haar zusje werd geboren. Volgens haar vader was ze overleden in het kraambed maar Margarita kon zich geen zwangere moeder herinneren. Het kindermeisje daarentegen… oh, God was goed. Tegenover háár had haar vader zich van zijn beste kant getoond. Hij was geen visser. Hij was de playboy van Peru!

Voordat Erik Hazepad naar Lima zou afreizen, heeft hij een onderhoud met twee collega’s van de universiteit. Nou ja, het is meer een gezellig samenzijn, maar ze hebben het wel ergens over.

   Huby  Moontrap, fysisch geograaf met politieke ambities, heeft hem twee foto’s laten zien van een beeldje en gevraagd of hij een verschil ziet. Onderwijl neemt hij een slok uit de fles die hij altijd bij zich draagt.

   “Kun you see of het hetzelfde beeldje is op both foto’s? Or zijn ze verschillend?”

   Erik ziet wel dat het verschillende foto’s zijn, maar de beeldjes lijken erg veel op elkaar. Het zijn glanzende poppetjes, overduidelijk van het vrouwelijke geslacht en zonder handen en voeten. Hij vindt ze niet mooi.

   “Wat doet dat ertoe? Ik zou ze niet willen hebben.”

   Nu mengt René Baars zich in het gesprek. René, archeoloog en ervaren paddogebruiker, wuift zijn lange grijze haar naar achteren en briest:

   “Weet je wel dat één van die beeldjes duizenden jaren oud is?! Huby heeft een ouderdomsbepaling gedaan in het geo-lab. Het andere beeldje is nep.”

   “Oh? Nou, ik zie geen verschil.”

   René en Huby kijken elkaar veelbetekenend aan. René hervat:

   “Dat is precies waar het om gaat. Het is niet te zien wat authentiek is en wat vals. Totdat je er de juiste technieken op loslaat. Voor musea niet onbelangrijk, er is een hoop geld mee gemoeid.”

   Huby schijnt van onderwerp te veranderen als hij zich tot René richt.

   “Net als met drugs. Er wordt rommel verkocht om a lot of money, geld, te verdienen. En de gebruiker is slachtoffer. You can die as well. Dat is alleen maar so omdat het illegaal is. Het moet worden vrijgegeven. Free drugs!”

   René kijkt hem geamuseerd aan. Hij is het eens met de naïeve zuipschuit maar blaast zelf niet zo hoog van de toren. Huby’s voorstel in de raad om het paddoverbod op te heffen heeft hij destijds toegejuicht ook al verwachtte hij niet dat het resultaat zou hebben. De reacties hebben hem verrast.

   Huby heeft zich ondertussen tot Erik gewend.

   “Een museum tast diep in de buidel om niet voor aap te staan when appears dat ze een prul exposeren. En you vindt het niets?”

   Erik begrijpt dat schoonheid aan echtheid kon worden gekoppeld. Of aan geloofwaardigheid. Maar die beeldjes doen hem nog steeds niets. Trouwens, een Hollandse meester van de hand van Van Meegeren vond hij even mooi als het origineel (en beslist knapper om te maken). Waarom zou die dan minder waard zijn?

   “Heeft een museum er niet juist baat bij om imitaties te showen in plaats van het originele werk? Dat zou enorm schelen in verzekeringspremies. En eventuele dieven lelijk op hun neus laten kijken.”

   “Het zou mooi zijn als je altijd verzekerd kon zijn van de gewenste ontroering,” grinnikt René. “Als je een pil krijgt die je om wat voor reden dan ook ‘mooi’ vindt, zou je hem dan eerder slikken dan eentje die je tegenstaat?”

   Ik slik liever een magische knikker door dan een aspirientje. Erik zit met zijn mond vol tanden.

   Huby en René kijken hem vragend aan.

   “Het is allemaal een kwestie van vertrouwen,” mompelt hij. “Je kunt van te voren niet weten dat schoonheid soms een bittere pil is. Zelfs al bestaat ze niet. De waarheid, bedoel ik, of de, eh schoonheid, maakt niet uit, allemaal onzin…”

   Bruusk staat hij op en vertrekt.

Op een hele andere plaats op aarde en in een hele andere tijd stond Hasan Pacha nogal onverwacht tegenover een dreigende bende. Hij voelde zich niet op zijn gemak. Overal in de stad krioelde het voortdurend van de mensen maar nu leek er, buiten deze groep die hem de weg versperde, geen levende ziel in velden of wegen te bekennen. De kleinste van de kerels was nog een kop groter dan Hasan. Hun starende tronies kwamen steeds dichterbij. Ze sloten hem in zodat er geen weg terug was. De eerste duw bracht hem uit evenwicht maar hij bleef overeind. Een stomp en nog een duw was genoeg om hem tegen de grond te kwakken. Daarna was het onophoudelijke trappen, vooral tegen zijn hoofd, het enige wat hij nog merkte en waartegen hij zich met zijn armen voor zijn gezicht en met opgetrokken knieën zoveel mogelijk probeerde te beschermen.

   Totdat alles zwart werd.  

Toen hij weer tot zijn positieven kwam, keek hij in het bezorgde gelaat van een onbekende man die zich kennelijk over hem ontfermd had. Hij merkte dat hij zijn kaken niet kon bewegen zonder een stekende pijn en hij produceerde een hakkelig gejank om te laten merken dat hij bij kennis was en verre van blij. De man was in de weer met lauwwarme lappen die gedrenkt waren in een aftreksel van kruiden. Hij gebaarde de jongen stil te zijn en liet hem betijen. Terwijl hij voorzichtig het gehavende gezicht met de natte lappen behandelde, gaf de man op gedempte toon uiting aan zijn ongenoegen over die vermaledijde moslim-bendes die zo overtuigd waren van hun eigen gelijk, hun voortreffelijke mannelijkheid, hun religieuze superioriteit. Zelfs al zou die jongen een goddeloze homo zijn, dan kon hij toch zeker wel op een wat menslievender wijze worden terecht gewezen?!

   Hasan had het gemopper van de man zonder veel aandacht over zich heen laten gaan, de fysieke pijn had hem te zeer in zijn greep gehad. Maar nu kwam hij met een schok tot zichzelf. Was hij een flikker? Hij was verbijsterd. Hij wist wel dat bepaalde seksuele voorkeuren door de islam werden afgekeurd maar het had hem niet geïnteresseerd. Hij begreep het ook niet goed: vrouwen waren surrogaat-mannen die je behoorde te beminnen en liefde tussen echte mannen was taboe? Liep zijn weldoener ook gevaar nu hij zich over hem ontfermde, een man die zorgt voor een andere man? Of ging het alleen maar om seks? En wat was dat dan, seks?

   Hij had afscheid genomen van Ilya. Ilya’s vader was overgeplaatst naar Rotterdam in Nederland waar hij niet alleen meer verantwoordelijkheid zou krijgen maar waar de maatschappelijke omstandigheden ook veel gunstiger waren dan in Visakhapatnam. Hij had zijn vriend omarmd. Hij had hem gekust, op zijn mond. Hij hield van Ilya. Hij zou hem missen. Was het verkeerd om dat te tonen? 

   Langzaam begon het hem te dagen. Ware liefde bestond echt, ook al was het zeldzaam. Sommige mannen waren echter niet in staat tot liefde, alleen tot haat. Eigenlijk waren het er zelfs nogal veel, mannen met baarden en eelt op hun knokkels. Geen lieverdjes, maar toch tamelijk onschuldig, die mannen, zolang ze niet door dominante intellectuelen werden misbruikt voor de verspreiding van hun idealen of het ware geloof. Of zoiets.

   De zwachtels op zijn gezicht verzachtten de pijn. Ze ontnamen hem ook zicht op de omgeving al had hij het idee dat hij in veilige handen was. Voorlopig. Hij zakte weg in een droomloze slaap.

Jaren later zou hij nog wel eens terugdenken aan die uren waarin hij, meer dood dan levend, zich bewust werd van zichzelf. Waarin hij begon te beseffen hoe afhankelijk hij was van de willekeur van anderen, zowel in kwade als in goede zin.

   Zijn weldoener had hem dagen achtereen verzorgd. Onbaatzuchtig. Per slot van rekening viel er van dat in elkaar geslagen knulletje geen tegenprestatie te verwachten.

   Maar daarin had de goede man zich vergist. Althans, zo zou hij gemerkt hebben als hij later ooit zou worden opgespoord.

   Nadat Hasan zich weer redelijk kon bewegen, had het nog maanden geduurd voordat hij een echte arts bereid gevonden had om zijn verscheurde uiterlijk op te lappen. Kosteloos. Hij zou nooit meer behoorlijk kunnen praten maar in elk geval toonbaar zijn. En dat hij nog bestond, had hij te danken aan de onbekende die zich destijds over hem ontfermd had. Het minste wat hij kon doen, was die man opzoeken om hem te bedanken en hem zijn diensten aan te bieden. Maar het was te laat. De man was niet meer te vinden. Zijn huis was verdwenen. Er ging een gerucht dat hij was bedreigd en daarom was gevlucht. Of wellicht zelfs was vermoord. Hasan dacht er het zijne van.

   Op de afdeling plastische chirurgie van het ziekenhuis dat hij maandenlang bezocht had, maakte hij kennis met een anesthesiste die in Hasan een surrogaatzoon had gevonden. Ze had hem onder haar hoede genomen en zelfs een kamertje bij haar thuis geregeld. Hij had veel belangstelling getoond voor de ziekenhuisapparatuur en zelfs laten zien hoe een defect metertje op een van haar instrumenten kon worden gerepareerd. Maar meer nog ging zijn belangstelling uit naar de daadwerkelijke narcose, waarbij iemands besef van tijd leek te zijn uitgeschakeld. Al hield hij een dergelijke dwaze gedachte wijselijk voor zich.

   De narcosearts had gemerkt hoe geïnteresseerd de jongen in techniek was en ze vond dat hij een technische opleiding moest volgen. In diezelfde periode werd er op de afdeling gezichtscorrecties een cliënt behandeld die als ingenieur lesgaf op een Technische School. Met een veelbetekenende blik had ze de man kort voor zijn operatie verzocht om een goed woordje te doen voor Hasan. De ingenieur, die zijn flaporen liet behandelen in de hoop zo van zijn stotter af te komen, introduceerde de jongen met jubelende, zij het hakkelende, aanbevelingen bij de directeur van het IIT in Chennai (Madras) die zich lankmoedig toonde en zorgde voor een plekje op de campus.

   Zo had de banale uitbarsting van zinloos geweld voor Hasan toch een positief staartje. Eindelijk zag zijn toekomst er weer veelbelovend uit. Hij nam zich voor dat hij elk stukje kennis, hoe onbeduidend ook, zou opnemen en dat hij elk stukje techniek zou gaan beheersen. Vooral als die techniek iets met de tijd van doen had.

   Want tijdreizen zou er komen!

Maar zover was het nog lang niet. Bij zijn ontwaken voelde hij zich geradbraakt. Overal staken helse pijnen door zijn lijf en in zijn gezicht. Hij vermoedde dat de verdovende kruiden waren uitgewerkt. Hopelijk duurde hun genezende kracht voort.

   In gedachten zag hij de sadistische grijns van de roverhoofdman weer voor zich. Hij had het niet begrepen, had geen gevaar gezien. Daarom was hij ook niet weggehold. Hij kende de omgeving, er waren genoeg plekken geweest waar hij had kunnen schuilen. Door de bliksem getroffen terwijl het onweer nog moest komen. Dat zou hem nooit meer gebeuren, zoveel was zeker.

BOERTIGE BALLONNEN VOL GEBLAZEN LUCHT

VROLIJKE MEMBRANEN TUSSEN DROOM EN WERKELIJKHEID

IS DE WAARHEID BINNEN? IS DE WAARHEID BUITEN?

 WAT IS VERZONNEN? WAT IS FEIT?

El Instituto 6           ADDERWINDE

Margarita Meigs behoorde tot een van de rijkste families van Peru in de tweede helft van de 19^e eeuw. Er bestond een duistere verwantschap tussen haar familie en het imperium van de gebroeders Grace, diplomatieke zakenlui, door de Ierse hongersnood verdreven uit hun vaderland en op zoek gegaan naar een beter bestaan in Zuid Amerika. In Lima hadden ze uiteindelijk hun bestemming gevonden.

   Opgegroeid in de beschermde omgeving van haar vaders uitgestrekte haciënda was ze niets tekort gekomen en had ze het vanzelfsprekend gevonden dat iedereen voor haar klaar stond. Ze was verwend maar dat kon ze goed maskeren. Rokkenjagers zaten achter haar aan omdat ze, ondanks haar gehavende handen, een mooi meisje was. En dat wist ze. Ze wist ook dat eerbare echtgenoten op haar gesteld waren omdat ze voorkomend, meelevend en lieftallig was. Jongelui liepen met haar weg vanwege haar tomeloze energie en oude mannetjes genoten van haar opgewekte charme. Ze joeg velen het hoofd op hol, sommigen meer dan anderen, af en toe met fatale gevolgen.

   Wat echter niemand bevroedde, wat ze aan niemand liet merken, was haar heimelijke angst voor de toekomst. Een innerlijk soort smeulen. Ze was bang dat het vuur vanbinnen ooit zou oplaaien en of het zuiverend dan wel verzengend zou zijn, zou nog moeten blijken. Ze was er niet gerust op.

   Andere meisjes van haar leeftijd en maatschappelijke positie zouden in die geestestoestand waarschijnlijk toetreden tot een kloostergemeenschap, in de hoop door meditatie en gebed hun eigen lot in goede banen te leiden. Zo niet Margarita. Ze vond dat een zielig soort vluchtgedrag dat ze veroordeelde. Ze beschouwde het als een poging om de eigen verantwoordelijkheid te ontlopen en de status quo te gedogen. Bidden kon altijd nog. Zij was meer gebaad met iets concreets, zo meende ze, pedant als ze was.

Terwijl ze in de brandende zon de zilte zeelucht opsnoof, voelde ze opnieuw de greep van een onontkoombare drift. De vissersbootjes in de baai van Callao vervulden haar met een vreemd mengsel van verlangen en zwaarmoedigheid.

   Ze had haar blik van het eiland afgewend en keek naar de bedrijvigheid op het water. Het enthousiasme waarmee een visvrouw met een wuivend gebaar haar waar aanprees, vestigde een ogenblik Margarita’s aandacht op de kramen langs de kade. Ze was slim genoeg om te beseffen, dat, ondanks alle vriendelijke woorden en goede bedoelingen, er voor de oorspronkelijke bevolking, voor de mensen bij wie de kolonisten zogezegd te gast waren, weinig hoop in het verschiet lag. Het was haar niet ontgaan dat de lokale bevolking het steeds moeilijker kreeg onder het juk van haar eigen familie.

   Terwijl het henzelf juist steeds meer voor de wind ging.

   Ze wende haar gezicht weer naar de zee. Haar blik zocht en vond, voorbij de vele schepen die in de haven en voor de kust lagen, opnieuw het eiland San Lorenzo, waar ze jaren geleden met haar familie had gepicknickt. Ze had genoten, die dag. Het ongerepte eiland herinnerde haar aan een puurheid die in haar beleving op het vaste land voortdurend werd bezwangerd met koloniale schuldgevoelens en hedonisme. Het eiland was haar graal.

   Het bevreemde haar dat ze er nooit meer was geweest. Dat zou ze toch weer eens moeten doen. Gelijk vroeg ze zich af hoe het mogelijk was dat ze zich zojuist nog het lot van de indianen had aangetrokken en nu alweer bezig was met plannetjes voor haar eigen genoegens.

   Plotseling klonk achter haar rug een bekende stem die haar licht deed huiveren.

   “Señorita Miguez, wat een geweldig genoegen u hier te treffen.” De jongeman had zich met gebogen knieën en uitgespreide armen als een baltsende hoendervogel achterover gebogen en terwijl Margarita zich met een quasi verbaasde glimlach omdraaide, keek hij hoopvol naar haar op. Alfredo Mussganz maakte haar al jaren het hof en al was hij niet bijster snugger, volharding kon hem niet worden ontzegd. Het lag ook niet in de lijn der verwachting dat Margarita ineens onaardig zou zijn. Alfredo’s rare gewoonte om haar naam te verspaansen ergerde haar, maar dat was nog geen aanleiding om hem te negeren. Tenslotte noemde ook niemand haar Margaret (op z'n Amerikaans). Was Miguez trouwens niet de achternaam van Chamiku, haar liefhebbende gouvernante?

   “Alfredo! Ik had jou hier op de markt niet verwacht. Zullen we samen verder lopen?”

    Ze had het niet kunnen laten om licht spottend te verwijzen naar zijn minachting voor het plebs maar het leek haar verstandig om dat onmiddellijk te laten volgen door een uitnodiging. De bloedrode bloem in Alfredo’s revers was veel te groot, bescheidenheid behoorde niet tot zijn deugden. In deze omgeving die gedomineerd werd door visafslag, havenvertier en zeestrijdkrachten, wilde hij duidelijk kenbaar maken dat hij als gefortuneerde landjonker met de juiste egards bejegend wenste te worden. Margarita stak haar arm door de zijne en trok hem zachtjes mee in de richting van een vishal.

   “Ik heb ontzettende zin in sardines. Zullen we daar wat halen?”

   Alfredo’s ontzetting was voelbaar en ze begreep dat ze ver genoeg was gegaan met haar plagerij.

   "Of wil je mij liever thuisbrengen?" Haar vraag werd opgevat als een verzoek en opgelucht verklaarde Alfredo zijn aanwezigheid.

   "Ik heb zojuist een bespreking gehad op het hoofdkwartier van de marine. Ik zag U hier staan. Het is mij een eer om U thuis te brengen. Mijn sjees staat verderop."

   Hij leidde haar in de richting waar ze zijn vervoermiddel vermoedde. Margarita liet zich gewillig meevoeren, met haar gedachten ondertussen bij heel andere zaken. Het kostte haar geen moeite om zich geestelijk bezig te houden met zaken die haar echt interesseerden en tegelijkertijd de onderhoudend bedoelde woorden van haar aanbidder met onderdanige glimlachjes te beantwoorden. De voorstelling in haar hoofd werd steeds duidelijker nu ze besloten had dat het eiland waarnaar ze zojuist nog had staan uitkijken een hoofdrol zou gaan spelen. Ze moest het er maar eens met haar vader over hebben.

   Haar vader. Levensgenieter, scharrelaar. Deed iets met bielzen en rails. Hij wekte in haar een spagaat aan gevoelens op. Ze was trots op zijn geestdriftige ondernemingszin en benijdde hem om het gemak waarmee hij anderen kon overtuigen van zijn gelijk. Zijn gedachteloze investeringen in landroof en uitbuiting ergerden haar. Ze verfoeide het gemak waarmee hij ‘zinloze’ emoties negeerde, zoals verdriet, schaamte en spijt. Ze bewonderde zijn hardheid en haatte zijn onverschilligheid. Hij gaf haar de kriebels.

   Maar ze dankte aan hem wel haar luxe leventje.

   Met een half oor luisterde ze naar het onbeduidende gebabbel van haar chaperon. Hij had het over de tijdrovende organisatie die het brandmerken van het vee met zich meebracht. Ze vroeg zich af of hij haar handen, of wat er van over was, wel eens had gezien. Haar linkerhand was zodanig aangetast dat hij gedeeltelijk geamputeerd had moeten worden, de brandwonden aan haar rechterhand waren minder ernstig geweest, maar toch…

   Haar gedachten gingen onwillekeurig terug naar de nachtmerrie … haar graaiende handen om haar zusje te redden uit de vlammenzee … Het ogenblik, in haar geheugen gegrift, als het eindelijk lukt. De angstdromen die haar ’s nachts folteren met het beeld van een half gesmolten gezichtje, als van een gebruikte sierkaars, met een begin van verkoling… Haar handen voelt ze niet. Zelfs haar gevoel voelt ze niet. Alleen afschuw.

   “Daar staat-ie.” Alfredo gebaarde naar zijn rijtuigje en Margarita besefte dat ze een fractie van een seconde zijn aanwezigheid was vergeten. Ze gunde Alfredo een dankbare glimlach en liet zich door hem helpen plaats te nemen. Daarbij moest ze haar handen gebruiken maar haar hoffelijke begeleider liet niets merken. Ze vermoedde dat Alfredo haar handen niet eens gezien had, zo was hij opgegaan in zijn galanterie.

De misvormingen waren menig vrijer een doorn in het oog geweest. Of de streling van die vogelpootjes hen tegenstond of dat een liefdevol huishouden met zulke klauwtjes ondenkbaar was, wat er ook in hen omging, zij hadden haar daarna gemeden.

   Dat de meeste jongelui haar links lieten liggen, vond ze niet echt leuk. Wat ze erger vond, was dat haar verminking werd gebagatelliseerd. Zoals die knappe Amerikaan (op wie zij echt verliefd was geweest) zich had uitgesloofd om te doen alsof ze niets mankeerde. Hij was een man van de wereld, hij zou wel zorgen voor een paar nieuwe (handen), hij kende een specialist in de States…

   Omdat hij echt om haar leek te geven, had ze zich aan hem gegeven. Hij op zijn beurt werd gekweld door het idee dat ze hem nooit zou vergeven als hij haar ontrouw was. De inspanning die het hem kostte om zijn hartstocht te beheersen, greep hem echter sterker aan dan hij had voorzien: op verschillende plaatsen van zijn lichaam ontstond een jeukerige uitslag. Vooral op zijn voorhoofd en handen verscheen een bloederig eczeem en zijn biechtvader had het al over stigmata.

   Margarita, die het katholicisme niet meer serieus nam, vond dat onzin. Zij had de handen van haar geliefde in de hare genomen en het bloed van de wonden gelikt.

   Die symbolische handeling had bij de adolescente jongedame een hemelse sensatie opgewekt. Haar liefde was diep! Maar de Amerikaan had schielijk zijn handen teruggetrokken en haar geschokt aangestaard, zo diep ging zijn liefde niet.

   Na zijn vertrek naar San Francisco, waar zijn thuis was en waar genezing wachtte, werd Margarita verscheurd door onverenigbare gevoelens. Enerzijds werd ze door verdriet verteerd en at ze nauwelijks, anderzijds was ze vervuld van hoop dat haar liefde genezing zou vinden en gedroeg ze zich dagen achtereen tomeloos opgewekt.

   Het had een jaar geduurd voor ze haar evenwicht hervond.

Haar Amerikaanse avontuurtje behoorde (voorlopig) tot het verleden. Andere herinneringen bleven haar echter plagen. Telkens als ze, zoals nu, in volle vaart over de weg vloog – het paardje voor de sjees had een stevige draf ingezet – flitsten de beelden van het ongeval aan haar voorbij.

   In weerwil van de vele chagras en huachos op zijn haciënda had Margarita’s vader een hekel aan paarden. Hij kon ze wel bewonderen, zolang ze maar niet te dicht bij hem in de buurt kwamen. Dat was best een handicap want daardoor had hij nooit leren paardrijden en was hij voor zijn talrijke uitstapjes afhankelijk van een rijtuig met menner. Zijn weerzin tegen strontbeesten in het algemeen had ongetwijfeld bijgedragen aan zijn ontzag voor stoomlocomotieven en andere wonderen der techniek. De Europese uitvinding van een gemotoriseerde koets trok dan ook onmiddellijk zijn aandacht en spoedig liet hij zo’n ‘automobile’ naar Lima verschepen.

   Eindelijk zou hij op pad kunnen gaan zonder dat eeuwige gedoe om eerst een voerman te vinden en een stalknecht om de  paarden in te spannen en een paard dat de kar wilde trekken, enzovoort. De automobile reed op benzine, hij hoefde alleen voor voldoende brandstof te zorgen. En hard ging het ook, vooral vanaf een hellinkje. Margarita’s vader was in zijn nopjes.

   Op de dag van het ongeval was hij met beide dochters uit rijden gegaan. De oudste naast hem op de bok, de kleine achterin de laadbak. Naast het extra vat benzine had hij een zitje gemaakt waarin het meisje stevig werd vastgesnoerd. Met de wind in de haren stoven ze door het arcadische landschap.

   Margarita rilde bij de gedachte aan de rit. Zij, ineengedoken naast haar kolossale vader, de knokkels van haar nog gave handjes wit van de kracht waarmee ze de zitting stevig vast houdt, haar kleine zusje diep in de achterbak met een uitdrukking op haar gezicht dat ze het geweldig spannend en ook een beetje eng vindt. En dan de schok, zelf ligt ze naast het voertuig in de berm, haar vader rolt nog over de weg, er is kabaal, razend geloei, ze ziet vlammen. Geen zusje. Ze werpt zichzelf naar de achterkant van de berg schroot, in de bak zit haar zusje, stevig vastgebonden zodat ze er niet uit zal vallen, ze krijgt haar niet los, ze rukt en trekt, het vuur verschroeit haar haar, haar wenkbrauwen, haar handen. Na een eeuwigheid heeft ze haar zusje los. Maar het hoeft niet meer. Zij hoeft niet meer. Ze hoeft het nooit meer te zien.

   Maar toch gebeurt het telkens weer.

Haar vader was buiten bewustzijn geweest. Hij had niet kunnen helpen. Hij had haar handen (of wat er van over was) pas veel later gezien. Net als zijzelf, trouwens. Het helingsproces had maanden in beslag genomen en elke keer als de bandages, kompressen of windsels werden vervangen, had ze geweigerd te kijken. Het waren haar handen niet meer. Ze hadden gefaald.

   Margarita herinnerde zich nog de bladeren die kort na het ongeval om haar klauwtjes waren gewikkeld. Ze waren van het kruipkruid uit de tuin met geneeskrachtige planten. Chamiku, het kindermeisje – ze werd een meisje genoemd, ook al was ze een volwassen vrouw – gebruikte het kruid voor haar vaginale stoombaden in de hoop dat ze dan na een verkrachting nooit meer zwanger zou worden. De kinderen noemden het adderwinde, vanwege de zigzag tekening op de kronkelende stengel.

   Als het verband eraf was, zouden haar vingertoppen veranderd zijn in slangenkoppen.

   Haar vader had haar gerustgesteld.

   Afgezien van een gevoel van dankbaarheid voor het verlies van maar één dochter, had hij niets anders aan het ongeluk overgehouden dan een grondige hekel aan gemotoriseerde koetsjes en slecht onderhouden karrensporen. Hij had zich weer bekeerd tot het ouderwetse paard en wagen. 

Terug aan boord van de Conceptión

De mannen en vrouwen die in het ‘slavenruim’ van de Conceptión woonden, hadden hun betrekkelijke vrijheid aan boord benut om hun eigen levensstijl zoveel mogelijk voort te zetten. Dat betekende onder meer dat de vrouwen het eten zelf klaar maakten. De nieuwe scheepskok had opdracht gekregen om ze regelmatig van de nodige ingrediënten te voorzien en zodoende beschikten ze over voldoende etenswaar om de inhoud van hun pannen en kooktoestellen genoeglijk te laten pruttelen.

   Sinds het vertrek uit Saint-Louis was Theodoor af en toe uit nieuwsgierigheid in het ruim afgedaald. Soms had hij, zo onopvallend mogelijk, een tijdje in hun midden vertoefd. Hij merkte dat ze aanvankelijk bang voor hem waren. Na enige tijd leken ze zijn aanwezigheid te negeren en had hij geboeid hun bezigheden bestudeerd.

   Het zijn net gewone mensen en tegelijkertijd ook weer niet.

   Broeken en hemden, zoals de overwegend Europese bemanning droeg, kenden ze niet. Ze waren vrijwel naakt, ook de vrouwen, met alleen een rok rondom hun onderlichaam. Sommigen droegen een soort sjerp en een hoofdtooi van iets dat hem aan rafelig scheepstouw deed denken. De meesten hadden opzettelijk aangebrachte littekens op hun bovenlichaam, zelfs in hun gezicht. Theodoor huiverde bij de gedachte aan het snijden in het zachte vlees. Vaak waren het evenwijdige kerven maar bij een aantal mannen zag hij spiralen op hun wangen. Het viel Theodoor op dat juist deze mannen voortdurend in de weer waren terwijl de anderen op hun strozakken lagen of tamelijk luidruchtig met elkaar zaten te praten. Hij kon hun taal niet verstaan en vroeg zich af of de klanken die ze uitstootten wel een echte taal was.

   De zogenaamde ‘vrije slaaf’ had hem verzekerd dat ze weldegelijk met elkaar spraken. Nadat ze Afrika achter zich hadden gelaten, had de schipper langzaam maar zeker het vertrouwen van de tolk gewonnen. Aanvankelijk had de zwarte man aangezeten aan de maaltijd in de kajuit maar na een tijdje maakte hij duidelijk dat hij de voorkeur gaf aan het eten van de zwarte vrouwen. Als het de kapitein om het even was, at hij liever in het ruim.

   Na hun vertrek uit Saint-Louis werd Van den Berghe dagenlang geplaagd door zijn kwaal, waardoor hij de maaltijd aan zich voorbij liet gaan. Juist vanaf het moment dat de tolk had laten weten liever in het ruim te willen eten, was de dokter weer beter. In zijn naïviteit had Theodoor daar nog niets achter gezocht.

   De tolk had uitgelegd dat hij niet iedereen even goed kon verstaan. Net zoals Theodoor nauwelijks Spaans sprak, beheersten niet alle negers het Swahili. Elke stam had een eigen taal. Evenals kenmerkende tatoeages, trouwens. Zo kwam Theodoor erachter dat de ‘spiralen’ tot een andere stam behoorden en ooit gevangen waren genomen door de ‘strepen’. Het waren slaven in het kwadraat.

Tijdens een officiersvergadering waarbij zowel de ‘vrije slaaf’ als de dokter aanwezig waren, had de slaventolk zijn bezorgdheid uitgesproken over het lot dat hen te wachten stond. Had de kapitein er wel aan gedacht dat deze mannen en vrouwen zoveel vrijheid genoten dat hij ze straks niet meer als slaaf zou kunnen verkopen?

   Daar had Pieter zeker aan gedacht. De afgelopen dagen had hij aan niets anders kunnen denken. Hij had ‘de lading’ in zijn waarde gelaten om het verlies tijdens de reis te minimaliseren. Nu moest er iets worden verzonnen om zijn menslievendheid te compenseren. Er moesten per slot van rekening pegels komen. Voor proviand en voor soldij. Het was niet de bedoeling dat hij erop zou toeleggen. Terwijl hij zijn glas leegdronk, stelde hij vast:

   “Ik denk dat ik enige moeite zal moeten doen om een geschikte koper te vinden.”

   Vragend keek hij in de richting van Theodoor en deze begreep meteen dat er weer een lumineus idee van hem verwacht werd. Hij had dit zien aankomen en over het probleem nagedacht. In de haven van Saint-Louis had hij zijn ogen en oren goed de kost gegeven. Verbijsterd was hij getuige geweest van het laden van de slavenschepen. Alsof de gewaarwording zijn morele besef aantastte, werd hij tijdens zijn gang door het havenkwartier vervuld met een soort boosaardigheid die hij van zichzelf niet kende. Hier werd de kiem gelegd voor een plan. Maar dit keer was het wel een heel doortrapt plan.

   “De hebzucht van de slavenhandelaren is ongekend. Elk plekje in de ruimen van hun schepen wordt gereserveerd voor hun lading. Zelfs het meeste boordgeschut is verwijderd om plaats te maken voor meer handel. Ik denk dat er ook voor henzelf nauwelijks nog plek is.”

   Veelbetekenend keek hij rond. Van den Berghe trok een grimas die Theodoor abusievelijk opvatte als een blijk van minachting voor zulke inhaligheid. In plaats van de weerzin die het beeld van zoveel nikkers op één schip bij de dokter opriep. Hij snoof verongelijkt:

   “Als de slavenhandelaren hun lading hebben verkocht, hebben ze tenminste geld. Ons schip zit tjokvol. Die zwarten weten ook wel dat het in hun eigen belang is om te helpen, als we weer zo’n storm krijgen als vorige week. We hebben puur geluk gehad dat we niet zijn verzopen.”

   Grommend stond Van den Berghe op van tafel en verliet onder afwijzend gemompel de kajuit terwijl de schipper een nieuwe fles open maakte. Een beetje verbouwereerd nam Theodoor weer het woord:

   “De Afrikanen zullen beseffen waar hun belangen liggen. Dat hebben ze tijdens de orkaan ook bewezen. En als de handel is verkocht zitten de slavenschepen inderdaad goed bij kas.”

   Hij keek de schipper aan en vroeg zich af of zijn idee wel in goede aarde zou vallen.

   “Die nieuwe kanonnen hebben een grotere vuurkracht dan we dachten. Met andere woorden, het zal een makkie zijn om ze van hun rijkdom te verlossen.”

   Pieter Jacobz, ondertussen licht beneveld, had met toenemende verwondering geluisterd. Maar nu maakte zijn verbluftheid plaats voor geestdrift.

   “Beroving!” Onmiddellijk gevolgd door een onthutst “Je bedoelt dat we ze gaan beroven?”

   “Ik noem het liever verlossen,” verbeterde Theodoor.

   “Verlossing! Dat is een goeie! We zullen ze verlossen van hun bloedgeld.”

   De schipper was Theodoor zo langzamerhand als zijn protegé gaan beschouwen en zijn waardering was in de loop van de reis zo groot geworden dat hij zich liet meeslepen door jongensachtige overmoed. Hij vond het een opwindend vooruitzicht dat zijn tandeloze windjammer zich zou ontpoppen als een vlijmscherp zwaard van Damocles. In een slappe tweestrijd werd de goedmoedige schipper overmand door een merkwaardig soort fatalistische levenslust. Hij zag het wel zitten.

Nadat ze de Azoren achter zich hadden gelaten, was Theodoor afgedaald in het slavenruim. Terwijl er net een maaltijd werd rondgebracht, had hij de aandacht van één van de vrouwen getrokken. Ze reikte hem met neergeslagen ogen een kom warme gries aan die zo lekker rook dat het water hem in de mond liep. Zulke gastvrijheid was hem in het slavenruim nog niet eerder ten deel gevallen. Hij nam gretig een hap van het gerecht dat hij herkende als de smakelijke stoofschotel die hij geregeld in Saint-Louis had gegeten. Het overtrof zelfs zijn verwachting. Hij had niet geweten dat al die tijd de zinnenprikkelende Afrikaanse keuken zo dichtbij was geweest. Vlak onder zijn voeten in dit broeierige scheepsruim!

   Hoe wijs de schipper was, drong diep tot hem door en hij prees zichzelf gelukkig dat hij hem niet had teleurgesteld. Nooit kon hij hebben bevroed dat het door hemzelf voorgestelde profijtbeginsel tot dit culinaire genoegen zou leiden.

   Misschien kon hij ook een kom gries voor de kapitein krijgen? Hij grinnikte bij de gedachte dat de goddeloze Jacobz dezelfde levensstijl had als de door hem verachte paapse Brabanders. Onhandig gebaarde hij dat hij een extra kom mee naar boven wilde nemen waarbij hij wat van het verrukkelijke voedsel morste. De vrouw met de neergeslagen ogen wilde zich bukken om zijn geknoei op te ruimen maar ze stokte. Met een vertrokken gezicht hield ze haar handen tegen haar buik en knakte lichtelijk voorover. Het was duidelijk dat ze buikpijn had. Aan het voedsel kon het niet liggen, niemand anders leek ergens last van te hebben. Ze glimlachte verontschuldigend terwijl ze een extra kom overhandigde. Kennelijk was de kramp van korte duur. Toch leek het Theodoor raadzaam om de dokter te informeren.

   Van den Berghe had echter meer aandacht voor zijn eigen ingewanden.

De kookkunst van Reinaldo Bolt was misschien nooit tot bloei gekomen als hij niet als kind – toen hij nog luisterde naar de naam Rimme – noodgedwongen voor zijn jongere broertjes en zusjes had moeten zorgen.

   Zijn vader werkte als pottenbakker in een aardenwerfabriek aan de Elbe totdat hij bij een bedrijfsongeval om het leven kwam. Sindsdien ging zijn moeder nogal eens de hort op en vertrouwde aan haar oudste zoon de zorg voor het huishouden toe. In weerwil van zijn jonge leeftijd deed hij dat boven verwachting en lukte het hem om dagelijks een smakelijke en gevarieerde hap te brouwen.

   Totdat zijn moeder met syfilis werd besmet en haar seksuele escapades definitief tot het verleden behoorden. Nu ze de deur niet meer uitging, kon zij zo goed en zo kwaad als het ging het huishouden weer overnemen terwijl hij, Rimme, allerlei baantjes buitenshuis had om voor de broodnodige centjes te zorgen. De barbiers en chirurgijns kostten hem handen vol geld maar de behandelingen hadden een averechtse uitwerking op de gezondheid van zijn moeder. Het aderlaten en purgeren, de kwikhoudende zalven en rooksessies met cinnaber, ze maakten haar alleen maar zieker. Het huishouden zou zeker geheel verslonst zijn als de oudste kinderen niet allemaal hun steentje hadden bijgedragen. Maar hoe iedereen ook zijn best deed, moeder werd er niet beter op.

   Tenslotte was ze gestorven.

   Na haar verscheiden had Rimme het ouderlijk huis verlaten (de zorg was overgegaan in de handen van zijn één jaar jongere broer). Ondanks de inspanningen van de apostolische vicaris om jongelui binnen de prefectuur te houden, had hij kans gezien de douanebarrières bij de stadspoort te omzeilen. Hij had zich aangesloten bij een reizend theatergezelschap. Niet omdat er in hem een toneelspeler sluimerde maar vanwege zijn kookkunst en het komische talentje waar hij smoorverliefd op was geworden. Ze zou hem korte tijd later een zoon schenken.

   Ironisch genoeg vertoonde het meisje op zeker moment dezelfde ziekteverschijnselen als zijn moeder had gehad. Dat vervulde de jonge vader met een razernij waar hij geen raad mee wist. Gelukkig trad er bij háár na behandeling wel verbetering op. De heelmeester vertrouwde hem toe dat hij zich verdiept had in het werk van Theophrastus von Hohenheim (Paracelsus) en dat Rimme’s moeder waarschijnlijk vergiftigd was. Kwikzouten waren hartstikke gevaarlijk! Alleen in heel geringe hoeveelheden konden ze geneeskrachtig zijn!

   “Als de kwaal niet afneemt dan intensiveren die allopaten juist hun doseringen,” snoof deze vroege pionier van de homeopathie minachtend. “Sneu voor uw moeder. En voor u, natuurlijk. Maar zo gaat het meestal.”*

   Ondanks die troostende woorden kon Rimme zijn verbolgenheid niet onderdrukken en hij verliet het theatergezelschap en zijn trouweloze vrouw (en kindje). Hij zwierf in zuidelijke richting, werkte afwisselend in keukens, hospitalen en wijnkelders om uiteindelijk in Portugal bij een zekere Don Alfonso als koksmaat te beginnen.

   Hij liet zich Reinaldo noemen en maakte gestadig carrière binnen de keukenhiërarchie, niet in de laatste plaats vanwege zijn beminnelijke maar manipulatieve omgang met de vele Afrikaanse slaven die daar werkten.

   De kok stond niet bekend om zijn zelfbeheersing.

   De fatale tirade, die volgens zijn werkgever zo beledigend was geweest dat het hem zijn baan kostte, had betrekking gehad op één van de hofartsen van de koningin van Portugal, waarschijnlijk de Duits-sprekende paltsgravin van Neuberg. De zelfingenomen geneesheer was één van de genodigden van de Don en hij had het nodig gevonden om de keukens te inspecteren. Bij die controle had Reinaldo hem herkend als één van de chirurgijns die zijn moeder vermoord hadden en in een vlaag van razernij had hij hem verrot gescholden. Klaarblijkelijk had de man, net als hijzelf, een carrière opgebouwd in Portugal. De heelmeester had een betere startpositie gehad en het dienovereenkomstig verder geschopt. De kok was er nog goed vanaf gekomen dat hij slechts de laan werd uitgestuurd.

Reinaldo Bolt had dankbaar gebruik gemaakt van het aanbod om als scheepskok op de Conceptión zijn onafwendbare noodlot op het vasteland te ontlopen. Met die opgeblazen likkepot van een kapitein kon hij zijn voordeel doen, zo meende hij. Tijdens zijn culinaire loopbaan had hij geleerd om met eenvoudige middelen een voedzame en vooral smakelijke maaltijd te bereiden. Het was niet de bedoeling om in de eerstvolgende haven aan de kant te worden gezet. Het schip zou naar de Caraïben varen. Nou, daar was voor een kok van zijn kaliber vast een mooie toekomst weggelegd. Hij had gehoord dat daar door rijke planters gastronomische evenementen werden georganiseerd waarvoor ze uitsluitend Europese cuisiniers aantrokken. Vermoedelijk werd die voorstelling van zaken sterk overdreven, maar waar rook was, was vuur.

   Die mooie jongen waar de kapitein zo op gesteld was, die Theodoor, leek hem een arrogante kwal maar met die knul had hij verder niets te maken. Wat-ie precies aan boord deed was niet duidelijk. Soms zat-ie hout te hakken, dan weer te smoezen met die Maya’s of wat het waren. Liefje van de schipper? Het zou hem worst wezen. Hij had hem onlangs eens uitgenodigd in de kombuis, maar die jongen had iets … hij gaf hem een onbehagelijk gevoel.

   En dan was er de pillendraaier. Wat at die man weinig! Hij had hem al een paar keer een maaltijd in zijn hut gebracht maar als de vaat werd opgehaald, bleek hij zijn eten nauwelijks te hebben aangeraakt. Aan het voedsel lag het niet, daarover was geen twijfel mogelijk. Die Van den Berghe leek hem trouwens wel een moderne dokter, met al zijn instrumenten en potten vol gedroogde kruiden. In elk geval niet zo’n koninklijke hofbarbier vanwege wie hij had gevreesd voor zijn eigen hachje.

   Toen hij bij gelegenheid Van den Berghe had verteld over zijn zere kies, had deze in zijn mond gekeken en hem gevraagd wat hij wilde, snijden of zuigen? Wat een vraag! Maar vooruit, dat zo’n moderne wetenschapper nog gebruik maakte van de barbierse methode van het mes was hem vergeven; hij had hem toch maar de gedroogde bloemetjes gegeven die hij in zijn mond moest houden. Ging zijn adem nog lekker ruiken ook. Bij de Don had hij de dure kruiden vaak in stoofschotels gebruikt maar hier aan boord moest hij er heel zuinig mee omspringen. En nu kreeg hij ze zomaar voor niets! Wat een beetje kiespijn al niet kon opleveren.

Johannes van den Berghe had de kok ook wat gedroogde klimlelie meegegeven, met het verzoek om die regelmatig te vermalen en door zijn eten te mengen. Dat was goed tegen de buikklachten waar hij last van had. Nee nee, aan de kok lag het niet, het was iets in de lucht, sinds die wilden aan boord waren. Al moest hij toegeven dat hij er als kind al last van had gehad en dat het in zijn familie vaker voorkwam. Herfsttijloos had altijd goed geholpen.

   Maar met een verdubbeling van het scheepsvolk was de atmosfeer inderdaad wat bedompt. Bovendien had menig bemanningslid zich al sinds hun vertrek uit Lissabon bij hem gemeld met venusziektes. De zwerende pisbuizen behandelde hij met een dunne staaf waarmee hij inwendig een flinke hoeveelheid kwikzalf aanbracht. Ook de spaense pokken smeerde hij in met zalf. Dat ging gemakkelijker al bleef het een smerig werkje. Of ze genazen wist hij niet, hij zag ze zelden terug.

   Maar die zwarten mankeerden nooit wat. En als dat wel zo was, wat dan nog?

   Theodoor had hem verteld dat één van de vrouwtjes aan buikklachten leed en de jonge man had hem gevraagd om haar te onderzoeken. In plaats daarvan, had hij Theodoor naar de kombuis verwezen met de boodschap dat de kok van hem een prima medicijn tegen buikklachten had gekregen. Hij gebruikte het zelf ook.

   Nooit zou hij zich te midden van die wilden begeven.

   De kok leek hem trouwens een wispelturig figuur. Zo dankbaar als hij was geweest voor het medicijn tegen de kiespijn, zo vijandig gedroeg hij zich de laatste keer toen hij hem zijn eten had gebracht. Zouden de kruidnagels niet hebben gewerkt?

Heel zorgvuldig had Reinaldo Bolt de gedroogde klimlelie vermalen zoals de heelmeester hem gevraagd had. ‘Regelmatig’ had hij opgevat als ‘even kleine stukjes’ in plaats van ‘verdeeld over een langere periode’ zoals Van den Berghe had bedoeld. Een misverstand dat voor de esculaap gunstig zou uitpakken.

   Nadat hem was opgedragen dat een deel van het medicijn moest worden gereserveerd voor Theodoor (ten behoeven van het negerinnetje) had hij de helft van het vermalen kruid met kokend water overgoten en er een aftreksel van gemaakt.

   De dampen hadden hem koppijn bezorgd zodat hij om een remedie had gevraagd. Van den Berghe had uit het verhitte gezicht van de kok afgeleid dat een aderlating op zijn plaats was. Bij het ontwaren van de scalpel was Reinaldo echter woedend opgestapt, onder het uitroepen van verwensingen.

   Dat Van den Berghe dezelfde barbierse methoden hanteerde als die verachtelijke chirurgijns, drukte loodzwaar op zijn gemoed. Hij was geheel vervuld van wraakgevoelens. Het restant van de klimlelie had hij versnipperd in de grote ketel. Dezelfde waarin hij het eten voor de gehele bemanning bereidde. Daarvan kreeg iedereen zijn portie maar de hoeveelheid vermalen kruid was zo gering dat niemand er last van zou hebben, zo meende hij. En de dokter zeker niet! Diens buikklachten zouden niet verminderen, zijn pijn zou niet overgaan. Terwijl hij, de kok, precies gedaan wat hem was gevraagd. Hem viel niets te verwijten. Rot op, zeg.

Theodoor bracht het medicinale aftreksel naar het ruim waar hij het overhandigde aan de vrouw met de buikklachten.

   “Dit is een medicijn van onze scheepsarts. De kok heeft het gemaakt. Drink het als thee, dan word je weer beter.”

   De genezende werking viel echter tegen. Sterker nog, de krampen werden juist heviger.

   In de veronderstelling dat dit bij het genezingsproces hoorde – sommige middelen maakten je eerst gewoonweg nog zieker dan je al was voordat er verbetering optrad – had hij de zieke slavin geadviseerd om meer ‘thee’ te drinken.

   ’s Nachts had de vrouw een miskraam. Ze bleek vier maanden zwanger. Haar toestand verslechterde snel. Ondanks de toegewijde zorg van haar ‘familie’ overleed ze een paar uur later.

   Als Johannes van den Berghe haar persoonlijk had onderzocht, zou hij geweten hebben dat ze in verwachting was geweest. Een blanke patiënte zou hij in dat geval nooit klimlelie hebben voorgeschreven.

   Maar de dokter was van het drama in het ruim niet op de hoogte, het voorval had zich buiten zijn interesseveld voltrokken. Bovendien had hij last van indigestie gehad.

Het moet voor de kok nogal een schok geweest zijn dat Johannes van den Berghe hem persoonlijk opzocht in de kombuis, om hem te bedanken. Het middel had uitstekend geholpen, zijn klachten ware geheel verdwenen.

   Een aantal bemanningsleden dat leed aan reumatische pijnen en artritis bemerkte in diezelfde tijd dat de pijn in botten en gewrichten plotseling was verdwenen. Een geringe hoeveelheid van de giftige klimlelie had – onbedoeld, maar geheel in overeenstemming met het door Bolts gehuldigde principe van Paracelsus – juist een helende werking.

De eerste dagen dat hij door zijn onbaatzuchtige weldoener werd verzorgd, kwam Hasan Pacha af en toe ijlend bij bewustzijn. Op diverse plaatsen hadden de blessures ontstekingen veroorzaakt, zijn koortsige lichaam worstelde zich door een moeizaam genezingsproces. Zijn verhitte geest baarde flarden van gedachten, voordat hij weer wegzonk in een roezige schemering.

   Later werd hij zich meer bewust van zijn omgeving en van zijn eigen erbarmelijke toestand. Vooral van de honger. Eten kon hij nauwelijks, alleen heel dun voedsel door een rietje. Dat aanvankelijk zowel zijn ontlasting als urine nog rood van het bloed was, zag alleen zijn verzorger. Die man moest een heilige zijn, hij was dag en nacht aan zijn zijde, sprak hem bemoedigend toe, hield de wacht.

   Nog later kregen zijn gedachten meer samenhang, ze werden coherenter. Langzaam maar zeker werd hij bevangen door koortsachtige ideeën. Over hoe de wereld in elkaar stak en wat hij daaraan ging doen. De voornaamste oorzaak van zijn geestverruiming was trouwens een medicijn dat hem werd toegediend

Het besef dat stigmatiseren misschien wel het krachtigste instrument was om sociale groepen tegen elkaar op te zetten, fascineerde Hasan mateloos. Hij realiseerde zich dat, in tegenstelling tot de machiavellistische adviezen aan een alleenheerser, het meest effectieve brandmerken een democratisch proces was. Alle leden van een maatschappelijke groepering voelden een onderhuids onbehagen tegenover ‘de ander’ en wie in staat was de haat te mobiliseren, zat gebeiteld. Na legalisering van het kwaad was het de vraag om welk kwaad het eigenlijk ging. Kon de heersende morele opvatting niet het gevolg zijn van iets dergelijks in het verleden? Wie bepaalde eigenlijk dat baby’s dezelfde rechten moesten hebben als bejaarden, dat bezit diefstal zou zijn of dat onder het plaveisel de woestijn lag?

   De maatschappelijke bewustwording van dergelijke ethische kwesties werkte trouwens in twee richtingen. Hasan herinnerde zich hoe Ilya, die een nazaat was van de Asjkenazim,  in woede was ontstoken toen hij tijdens een onbeduidend ruzietje werd uitgescholden voor Jood. Hasan wist niet dat ‘Jood’ een scheldwoord was totdat hij Ilya’s reactie zag.

   Tal van denkbeelden hoopten zich op in zijn benevelde brein, grepen ineen tot een spectaculaire voorstelling, alles werd hem plotseling duidelijk: zijn vermoeden dat de beschaving voortschrijdt met een morele schaatsbeweging – links, rechts, links, rechts, enzoverder – die, kaatsend tussen persoonlijke vrijheid en collectief bedrog, tussen caleidoscopisch vuurwerk en conservatief drijfzand, tussen een hallucinerend visioen en slaafse zakelijkheid, steeds sneller en heftiger wordt, terwijl de voorgang juist tot stilstand lijkt te komen; het stuiteren neemt ten slotte zo sterk toe dat het wereldwijde netwerk van genie en causerie plaatselijk lijkt te condenseren tot een emergente entiteit.

     Af en toe namen zijn ijlgedachten een nog krankzinniger vorm aan en was hij ervan overtuigd de oplossing voor tijdreizen te hebben gevonden. Het was zo simpel dat alleen een koortsdroom hem op zo’n idee had kunnen brengen. Een fractie later werd die notie weer verdrongen door nieuwe ingevingen. 

   Vlak voordat hij weer in katzwijm viel, had Hasan nog een vreemde gedachte. Met die gaffeltong van mij kan ik misschien wel wichelen. De rossige nevel vulde tenslotte zijn hersenpan volledig. Maar zijn geheugen bleef intact.

Naarmate Hasan meer instaat was om zich vrijer te bewegen, rond te lopen, stukjes te wandelen in de omgeving, liep hij geregeld in de richting van het havengebied. In die vertrouwde omgeving van pakhuizen en loodsen zocht en vond hij zijn oude plekje en na een aantal van zulke escapades besloot hij in een opwelling daar te blijven.

   Net als vroeger vond hij in het nijvere havengebied genoeg van zijn gading om overeind te blijven. Veel had hij niet nodig. Door zijn karige dieet had hij altijd honger maar was daar ook aan gewend geraakt. De koele opslagplaatsen boden voldoende leeftocht en beschutting aan de talrijke daklozen. Daar voelde hij zich thuis.

   Het was bij hem opgekomen om terug te gaan naar zijn ouderlijk huis. Als overtuigd moslim zou zijn vader de verloren zoon met open armen ontvangen. Om hem vervolgens elke vorm van vrijheid te ontzeggen. Nee, toch maar niet, die weg was heilloos. Nog afgezien van de lange zwerftocht die hij voor de boeg zou hebben.

   Alleen had hij wel medische hulp nodig. Hij was niet van plan hier te creperen zoals de op sterven na doden die hij doorlopend in duistere hoekjes gewaar werd. Door verschillende lotgenoten getipt, had hij zich naar een kraam begeven waar gemene aandoeningen werden behandeld. Daar had hij kruiden en zalfjes gekregen maar ook het advies om naar het nabije hospitaal te gaan, waar een afdeling speciaal voor arme sloebers als hij was ingericht. Die raad had hij na enige aarzeling opgevolgd en daarmee een nog ongekend nieuw toekomstperspectief geopend.

Op het moment dat Hasan definitief uit het ziekenhuis werd ontslagen zakte de doemsdagklok met vijf minuten van zeven naar twaalf voor middernacht (ondergang van de mensheid). Het tijdstip dat het symbolische uurwerk aangaf, had natuurlijk niets te maken met Hasans genezing, daarvoor was hij nog te onbeduidend. Als men werkelijk in de toekomst had kunnen kijken – wat Hasan van plan was tot reële mogelijkheid te promoveren – zou de klok, elke klok, wellicht zijn afgeschaft.

   De adolescent Hasan fantaseerde graag over symbolen. In de esculaap die hij zo vaak in het hospitaal gezien had, wond de slang zich langs de pijl van de tijd en wierp geregeld zijn huid af om eeuwig jong te blijven. Of de drie-eenheid die al in prehistorische culturen werd afgebeeld: in het vredesvaandel van Nicholas Roerich – een rode cirkel in een wit veld met drie bollen – zag hij verleden, heden en toekomst, omgeven door een ring van eeuwigheid. Het moderne ‘ban-de-bom’ teken was in zijn ogen een uitgebluste swastika (als een opgebrand vuurwerk-molentje) en de tekens van de dierenriem deden hem stuk voor stuk denken aan de dood.

   Zijn preoccupatie met tijd dwong hem voortdurend na te denken over een tijdonafhankelijke beweging langs de tijd-as. Niet bepaald een onderwerp voor aan de borreltafel. Op het IIT waren maar een paar zonderlingen met wie hij zijn obsessie durfde te delen. Maar de bevlogenheid moest uit hemzelf komen.

   Terwijl de meeste studenten opgewonden debatteerden over de politieke schermutselingen met Pakistan of hun agressie uitleefden op het hockeyveld, bracht Hasan zijn tijd door met lezen. Nog altijd genoot hij van science fiction maar science fact was nu verplichte kost geworden en serieuze romans versmaadde hij evenmin. Tijdens het lezen van Hesse’s Siddhartha besefte hij plotseling dat het niet de buitenkant was die hij moest veranderen, maar de binnenkant. Met andere woorden, niet de tijd aflezen van een of ander uurwerk, maar zijn eigen innerlijke klok was het die hij moest omzetten. Maar hoe?