Sterrenkind! Sterrenkind noemt hij mij. Vader Isaac. Zo eigenwijs als het achtereind van een pierlala. Slimme kop, maar altijd tegenspartelen als ik het beter weet. En vooral niets laten merken als het eindelijk begint te dagen. Jammer dat hij dat niet toegeeft, dat hij mij te kakken zet waar anderen bij zijn, al is hij verloren zonder mij. Zegt-ie tenminste.

   Soms kan hij zo kil doen. Altijd als er anderen bij zijn. Laatst deed hij of hij mijn naam niet wist, vraagt hij aan iedereen hoe ik ook weer heet. Niet als een oud verstrooid mannetje maar als de gevierde geleerde die wel wat beters aan zijn hoofd heeft dan een profiteurtje. De klootzak. Onder ons piept hij heel anders.

   Sterrenkind. Ik ben het licht in de schemer van zijn eenzaamheid.

   'Een dwaallicht' zou Chris smalend zeggen. Vadertje Christiaan. Hij is er wel een beetje van af. Zit vaak dagenlang te kniezen en heeft het dan alleen over zijn Zus. Leeft gelukkig altijd op als ik er ben. Dan wil hij alles horen over aantrekking en afstoting en wat ze in Londen van zijn lichtgolven vinden.  Die liggen hem nader aan het hart dan de golven van de Noordzee^♣. Is hier in Londen maar één keer geweest, ging liever naar die paapse koning in Parijs. Samen met zijn broer Constantijn. Die steekt nu regelmatig over, nu Willem van Oranje hier koning is. Maar met Isaac praat-ie niet, dat is mijn terrein. Boodschappertje vind ik geen koosnaam, maar het is beter dan koerier, dat klinkt pas lachwekkend: que rire!

   Ik ben Lucretius’  tong die spreekt , de tong die proeft van de Royal sodomieten, de tong die roert in Huygens’ Haagse hofgebeuren. Maar ook de tong die kwijlt op Newtons Principia. Zijn mechanica is goddelijk, maar meer ook niet dan dat. Nergens wordt de zwaartekracht verkláárd! En zijn wet van de omgekeerde kwadraten was al bekend in de oudheid, toch?^♣

God! Er zit een braam in m’n borst. Het voelt helemaal zwart vanbinnen.

Wordt ik gestraft voor mijn hovaardij? Omdat ik Zijn raadselen ontwar? Dat is toch waarom ik hier op aarde ben? Om het mysterie te ontsluiten ter meerdere glorie van Hem!

   Vader Christiaan heeft er ook last van. Ziet soms zelfs geen heil meer in een goed gesprek. Voelt zich volslagen verlaten en zou het liefst … Zover is het bij mij nog niet gekomen. Vader Isaac heeft daar ook geen last van. Nog niet. Hij ziet zichzelf slechts als Gods chroniqueur. Maar er is veel meer! Wat verblindt hem?

   Wij zijn verenigd in onze passie voor zwavel en kwikzilver, de zon en de maan, de heer en zijn dame. Onze liefde komt voort uit het zien van en denken aan de schoonheid van het eindeloze mysterie, de absolute werkelijkheid. Maar de amor hereos verscheurt mij, een  knecht van meerdere meesters.

   Alle beweging is machinaal; alleen de ziel is goddelijk. Mijn onbewogen ziel is vervuld van Gods adem. Mijn wijsheid en inzicht is Zijn wijsheid en inzicht. Mijn ziel Zijn ziel … loopt over … mijn zie … zie … zie …

Een verkwikkend slaapje, dat heeft me goed gedaan. Over Descartes’ dualisme heb ik zo mijn twijfels, lichaam en geest kunnen niet zonder elkaar. Of is dat blasfemisch gezever?

   Soms wil ik daar zo graag met Vadertje Christiaan over praten dat ik spontaan naar Den Haag vertrek. Ik heb hem gevraagd of hij er geen moeite mee had om te werken voor een katholieke koning die het edict van Nantes had herroepen. Volgens hem had calculus geen kerk, stond de wiskunde boven politiek en religie. Geloof in God en logisch denken hadden niets met elkaar te maken. God maakt het niet uit of gravitatie wordt veroorzaakt door oneindig kleine deeltjes (materiaal) of door de hand van God (immateriaal) hoewel hij het laatste vermoedt.

 Paris, Île de la Cité, 1683

Op een regenachtige maartse namiddag ziet een oplettende paleiswacht twee mannen de Rue de la Pelleterie oversteken. Ze lopen arm in arm naar de oever van de Seine waar ze elkaar onstuimig omhelzen. In het westen breekt zonlicht door. De hemelse gloed spiegelt in de mottige rivier en op het natte plaveisel. De omhelzing is nu een tedere tongzoen. Als van één wezen prijkt hun silhouet tegen het gouden licht.

   In de ban van hun liefdeblijk dreigt het paar te water te raken. De gardevil snelt nader om een latente ordeverstoring te voorkomen. De oudere heer herkent hij onmiddellijk, een notabele die geregeld ten paleize wordt geëscorteerd, ook door hem. Als het heerschap met een verderop gereedstaande koets is vertrokken, kan de surveillant niet laten om de achterblijver, een blozende jongeman, naar zijn antecedenten te vragen. Hij blijkt werkzaam aan de sterrenwacht, het Observatoire van Cassini, als een soort geleerde. Geen schooier.

   Sodemieter op. In die kringen denken ze anders. Ga ik mij niet tegenaan bemoeien.

   De gardevil verontschuldigt zich, trekt zijn rode jas recht en vervolgt zijn moralistische speurtocht naar clochards, zatlappen en andere bedreigers van ‘zijne koninklijke veiligheid’.

   Steelse neerslag vervalt tot fijn verspreide valse schemer. De adolescent Nicolas Facio de Dullier heeft het zodiakale licht gezien. En begrepen. Nu de wereld nog.

In het begin van de 17^e eeuw ontwikkelde Descartes een mechanistisch wereldbeeld waarin hij veronderstelde dat elke gebeurtenis wordt veroorzaakt door direct contact tussen materiële entiteiten. Net als Aristoteles verwierp hij het idee van een vacuüm in de overtuiging dat er geen ruimte zonder stof kan bestaan. Hij voerde aan dat voorwerpen op de grond vallen door de impuls van deeltjes van ‘een tweede soort materie’ die voortdurend vanuit alle richtingen op aarde aankomen.

   In de tweede helft van de eeuw leidde Newton uit een combinatie van aardse en hemelse verschijnselen zijn wet van de omgekeerde kwadraten af waarbij twee materiedeeltjes elkaar aantrekken met een kracht die omgekeerd evenredig is met het kwadraat van hun onderlinge afstand. Deze ’universele gravitatie’ verklaarde veel voorheen onbegrepen verschijnselen maar was in strijd met Descartes’ mechanistische voorschriften omdat het impliceerde dat gescheiden lichamen elkaar zonder tussenliggende substantie konden beïnvloeden. De algemene benadering van Newton was meer in overeenstemming met oude atomisten als Democritus en Epicurus die meenden dat de natuur is opgebouwd uit ondeelbare deeltjes die zich volgens abstracte wiskundige wetmatigheden bewegen in een lege ruimte. Regelmatig opperde hij dat gravitatie een primaire eigenschap van de materie zou zijn en zonder tussenliggend materiaal kon functioneren.

   Veel continentale wetenschappers, zoals Huygens, Leibniz en de gebroeders Bernoulli, zochten naar een synthese: ze probeerden de universele gravitatie te verklaren in termen van direct contact tussen materiële entiteiten. Daarbij stuitten ze op twee problemen. Direct contact tussen lichamen had per definitie betrekking op hun oppervlakte; hoe kon het lichaam dan toch zijn vorm behouden zonder enige inwendige aantrekkingskracht? Een primitief soort zwaartekracht bleef kennelijk noodzakelijk. Een ander punt was de Cartesiaanse gelijkstelling van ruimtelijke uitbreiding en materiële substantie. Wat was dan dichtheid, als er geen onderscheid tussen ruimte en materie bestond? Als materie in sommige ruimtes minder dicht kon zijn dan in andere, kon moeilijk worden volgehouden dat een willekeurig lage dichtheid, of zelfs de afwezigheid van dichtheid (vacuüm), onvoorstelbaar zou zijn. Om toch tot een mechanistische verklaring te komen van de Newtoniaanse zwaartekracht keerden de meeste mechanistische filosofen terug naar het oude idee van atomen in een lege ruimte.

   Deze atomistische filosofie is bekend geworden door het monumentale gedicht De Rerum Natura (“over de aard der dingen”) van de Romeinse dichter Lucretius. Door de atomaire visie te aanvaarden, was het mogelijk om Descartes’ mechanistische model van de zwaartekracht te rehabiliteren en om het tenminste nominaal in overeenstemming te brengen met de kwantitatieve dynamische aspecten van de universele zwaartekracht van Newton.

   Nicolas Facio ontwikkelde als eerste een oorzakelijk model dat aansloot bij Newtons Principia. Als uitgangspunt nam hij het bombardement van de ‘tweede soort materie’ deeltjes zoals Descartes had voorgesteld, maar paste dit toe in een Lucretiaans universum vol atomen. Dit laatste verloste hem van de Cartesiaanse noodzaak om ruimte en stof gelijk te stellen zodat hij materiële lichamen uit grotendeels lege ruimte kon laten bestaan. In zijn ongepubliceerde manuscript Over de oorzaak van de zwaartekracht schreef hij dat ondanks het gewicht van goud dit metaal misschien wel een biljoen (10¹²) keer meer leegte dan stof bevat Ter illustratie merkt hij op dat water en glas weliswaar dichte stoffen zijn maar toch volledig transparant voor de doorgang van licht. Op dezelfde manier zouden alle materialen, ook ondoorzichtige, nagenoeg vrije doorgang kunnen verlenen aan voldoende kleine deeltjes.

   Hij veronderstelde dat ook hemellichamen vol poriën zaten waardoor het grootste deel van de oneindig kleine deeltjes waaruit de etherische stof zou bestaan, hen in elke richting kon passeren. Sommige deeltje zouden desalniettemin botsen met materiële substantie waardoor het totaal aantal botsingen evenredig zou zijn met de hoeveelheid materie, ongeacht de vorm of dichtheid van het lichaam.

   De gedachte was in zoverre niet nieuw dat Huygens al in een appendix van zijn Traité de la lumière over zijn eigen zwaartekrachttheorie had gezegd dat de etherische deeltjes oneindig klein moesten zijn. Huygens kon zich echter minder goed onttrekken aan de invloed van Descartes dan Facio en bleef ervan overtuigd dat de ether zich rondom de aarde gedroeg als een draaikolk waardoor een dichtheidsgradiënt ontstond die voorwerpen deed vallen. Facio daarentegen verwierp de cartesiaanse wervels en poneerde dat elk lichaam onderhevig was aan een gelijke stroom van etherische deeltjes vanuit elke richting (zuiver isotrope omni-directionele stroom). Om de netto aantrekkingskracht tussen twee lichamen te verklaren, ging hij ervanuit dat de botsende deeltjes een teruggekaatste stroom vormden (flux) met een iets geringere snelheid dan de invallende stroom.

   Voor de bouw van vaste stoffen stelde Facio zich een soort rooster structuur voor. Hij vermoedde dat, analoog aan (sneeuw)kristallen, alle materie was opgebouwd uit geometrische figuren. Zijn manuscript bevat een schets van een regelmatig veelvlak opgebouwd uit driehoeken waarbij hij opmerkt dat elke driehoek weer in kleinere driehoeken kan worden verdeeld (hoewel het Facio ging om de bouwstenen van de materie werd een dergelijke geodetische koepel in de 20^e eeuw ontworpen door architect Buckminster Fuller).

   Facio benadrukte dat bij de opwekking van zwaartekracht wij dienen uit te gaan van een omgekeerde evenredigheid tussen de grootte en snelheid van de deeltjes waardoor vanzelf de weerstand die wordt veroorzaakt door de beweging van ‘grove’ lichamen verwaarloosbaar klein wordt. Door de snelheid van de etherische deeltjes extreem groot te maken, zo stelde hij, kunnen we mate waarmee de teruggekaatste deeltje worden vertraagd zo klein maken als we willen, zodat er na verloop van tijd geen merkbare vermindering van hun beweging hoeft te hebben plaatsgevonden.

   Facio was zeer in zijn nopjes met zijn zwaartekrachttheorie en oogstte waardering bij diverse vooraanstaande wetenschappers, zoals Huygens, Halley en Newton. Hij was vooral trots op de door hem opgevatte goedkeuring van Newton, hoewel de laatste meer geneigd leek gravitatie te beschouwen als ‘de Wil van God’. Het is onduidelijk hoeveel hun getoonde waardering werkelijk waard was. Wellicht waren ze alleen maar aardig tegen hem of hielden ze hem voor de gek zoals de wiskundige David Gregory suggereert met zijn vermelding dat Halley en Newton de manier waarop Facio de zwaartekracht probeerde te verklaren maar belachelijk vonden (bij een andere gelegenheid merkte Gregory overigens op dat bouwmeester Christopher Wren wat smalend moest glimlachen om Newtons geloof dat de zwaartekracht geen mechanische oorzaak heeft maar door God is geschapen. Kennelijk had Gregory snel een oordeel klaar als het ging om wat mensen amuseerde).

In de 18^e eeuw zou Facio’s gravitatietheorie – zonder vermelding van zijn naam – worden gepubliceerd door de Zwitserse wiskundige Georges-Louis Lesage, uitvinder van een primitieve elektrische telegraaf. De theorie werd bekend als Lesage’s schaduwtheorie van de zwaartekracht. Nicholas Fatio de Duiller introduceerde een mechanistische verklaring van de zwaartekracht door de ether voor te stellen als een ruimte gevuld met een in alle richting voortsnellende stroom ultra kleine deeltjes waardoor objecten naar elkaar toe worden geduwd omdat ze elkaar afschermen van deze deeltjesstroom.

   Volgens Lesage werpen grove objecten een schaduw in alle richtingen omdat ze een klein aantal gravitatiedeeltjes dat hen treft, absorberen. Als twee grote lichamen dicht bijeen gebracht worden, schermen ze elkaar gedeeltelijk af van de deeltjesstroom, wat resulteert in een netto kracht in elkaars richting (Lesage onderscheidde zich van Facio door te beweren dat de deeltjes werden geabsorbeerd. Facio had betoogd dat de deeltjes met een geringere snelheid werden teruggekaatst; een doelmatiger mechanisme waaraan een veel geraffineerder redenatie ten grondslag lag.^♠

London, Spitalfields, 1700

Facio’s briljante geest wordt verscheurd door een verlangen om botsende ideeën over de kosmos met elkaar te verenigen. Enerzijds bestaat er de klassieke opvatting over een allesomvattende sfeer waarin zich de perfecte orde afspeelt, aan de andere kant is er de wereld van wanorde die het aardse bestaan beheerst.

   Hij meent deze paradox rationeel het hoofd te kunnen bieden met behulp van de infinitesimaalrekening, de wiskundige methode om het minimale verschil te kunnen beschrijven tussen ‘goddelijke’ perfectie en het menselijk streven om die perfectie te bereiken. Wat hij onder het inspirerende oog van Christiaan Huygens aanvangt, wordt samen met Isaac Newton voltooid en leidt zelfs tot een ordinaire ruzie met andere vooraanstaande mathematici over het vermeende plagiaat van Leibniz.

  Ondertussen probeert hij met magische middelen de kosmos van zijn januskop te ontdoen. Zijn liefdevolle omgang met Newton, zijn erotische mentor, die hij assisteert bij diens alchemistische experimenten en Kabbalistische rituelen, versterkt alleen maar zijn gevoel dat hij tekort schiet. Hoe rechtschapen hij Isaac ook liefheeft, de gewenste eenwording, het verlangde ideaal, blijft uit.

   Ondanks de universele aantrekkingskracht blijft er een onoverbrugbare kloof bestaan tussen het hemelse en het ondermaanse. De Platoonse liefde veronderstelt de eenwording van een wezen dat overal gelijk is aan zichzelf, maar de verstrengeling van hemzelf met de ander leidt hooguit tot genot, nooit tot een lucide openbaring. Het maakt hem depressief.

Rond de eeuwwisseling hoopt hij geestelijk herstel te vinden bij zijn protestante familie in de Zwitserse bergen en in de profetieën uit de Bijbel en Thora. Kort na zijn terugkeer in Londen raakt hij op de markt van Spitafields gefascineerd door een zeepkistspreker in witte pij.

   “Ooit,” aldus de ‘witte monnik’, “hadden mensen vier armen en vier benen. Het waren in feite twee wederhelften, maar dan chronisch met elkaar verenigd. Voor straf worden ze door Zeus in twee stukken gesneden, als gekookte eieren. Een fatale paniek maakt zich van hen meester. Ze gaan op zoek naar hun wederhelft, maa de beide wederhelften zijn anatomisch niet meer bij machte zich met elkaar te verenigen. Het resultaat is depressiviteit en massasterfte. Zeus krijgt medelijden en onderwerpt de overlevenden aan een anatomische ingreep. Hij bevestigt hun geslachtsorganen aan de voorzijde van hun lichaam. Op die manier zijn ze in staat, zij het kortstondig en zo nu en dan, het perfecte genot van de sferische zijnswijze opnieuw te ervaren. Want wanneer ze zich, met behulp van hun geslachtsorganen, in elkaar schuiven, beantwoorden ze weer aan de sferische vorm.”^♥

   Nicolas barst spontaan in tranen uit. De platonische aantrekkingskracht van zijn mentor voelt hij wegvloeien als het bloed uit een kip zonder kop. Er is geen universele gravitatie. Affiniteit tussen mensen is onberekenbaar. De liefde van God is een woord, geen getal. Hij heeft op het verkeerde paard gewed. Kan hij weer opnieuw beginnen. Kan hij weer opnieuw beginnen? 

Tegen het einde van de 17e eeuw sluit Facio zich aan bij de Hugenoten in London, onder wie de gebroeders Peter en Jacob Debaufré, succesvolle horlogemakers in Soho. In hun atelier aan Church Street ontwikkeld hij een methode voor het aanbrengen van juwelen op de draaipunten van horloges en klokken.

   De juwelen dienen twee doelen:

   1. ze reduceren de wrijving in de oorspronkelijke lagers en verhogen daarmee de nauwkeurigheid. Wrijving veroorzaakt namelijk geringe variaties in de impulsen die op de balans worden overgebracht, waardoor er variaties ontstaan in de snelheid van de tijdwaarneming.

   2. Ze verhogen de levensduur van de lagers. De zijwaartse kracht die de liggende tandwielen op elkaar uitoefenen veroorzaakt eenzijdige druk en wrijving. Daardoor kunnen de roterende assen het gat waarin ze gevat zijn ovaalvormig wegslijten, zodat het horloge uiteindelijk stopt.

Om de oorspronkelijke lagers te vervangen en zo wrijving en slijtage te verminderen gebruikt Facio robijn, een zeer bestendig materiaal. Het steentje wordt met zegellak bevestigd aan een boorkop die op een pedaaldraaibank is gemonteerd. Het te boren oppervlak wordt een mengsel van olie en diamantpoeder aangebracht. Vervolgens wordt er een gaatje in geboord met behulp van een door de draaibank aangedreven diamantboor.

   In 1704 wordt deze methode gepatenteerd op naam van Facio en de gebroeders Debauvré. Pas in 1768 wordt het octrooi door de Engelsen vrijgegeven.

De volgende dag werden ze uit hun gevangenis gehaald en op een kar naar het schavot gereden. Lopen ging niet meer omdat het bot van hun benen was verbrijzeld. Voor Catinat en Ravanel was een brandstapel opgericht; Villas en Jonquet wachtte het rad.

Allereerst werden Catinat en Ravanel ruggelings aan dezelfde paal gebonden, waarbij er angstvallig voor gezorgd werd dat Catinats gezicht naar de wind gekeerd was zodat zijn doodsangst langer zou duren als de stapel onder Ravanel werd ontstoken.

Zoals voorzien wekte deze maatregel grote instemming bij het publiek dat zolang mogelijk van de terechtstelling wenste te genieten. De straffe wind blies de vlammen in de richting van Ravanel zodat ze aanvankelijk alleen Catinats benen schroeiden – een omstandigheid die, zo meldt de auteur van De Geschiedenis van de Camisards, Catinat vertwijfeld naar het einde doet verlangen. Ravanel daarentegen gedroeg zich tot het eind zeer heldhaftig en staakte alleen zijn gezang om zijn onzichtbare leedgenoot, wiens gekreun en gevloek hij wel kon horen,  moed toe te spreken; om dan zijn psalmen te vervolgen, net zo lang totdat zijn stem gesmoord werd door de vlammen.

Net toen hij zijn laatste adem uitblies werd Jonquet van het rad gehaald en met afhangende gebroken ledematen naar de brandstapel gedragen en erop gegooid. Temidden van de vlammen kon men zijn stem horen: “Heb moed, Catinat; we zullen elkaar spoedig weerzien in de hemel.” Enkele ogenblikken later brandde de paal aan de onderkant door en brak af waardoor Catinat in de verstikkende vlammen viel. Deze onvoorziene gebeurtenis veroorzaakte flink wat ongenoegen bij het publiek dat vond dat zich met een spectakel van amper drie kwartier door de organisatie belazerd voelde. Villas hield het nog, zonder een kik te geven, drie uur uit aan zijn rad voordat hij de laatste adem uitblies.*  

Elias Marion, veroordeeld voor het zich valselijk en godslasterlijk voordoen als een ware Profeet, en voor zijn talloze geschriften en verkondigingen als ware deze aan hem opgedragen en geopenbaard door de Heilige Geest, waarmee hij ons volk de stuipen op het lijf heeft gejaagd.

Nicolas Facio, veroordeeld als medeplichtige ten gunste van Elias Marion, medeplichtig aan diens verdorven en onechte profetieën, en het op schrift stellen en de verspreiding ervan, waarmee hij ons volk de stuipen op het lijf heeft gejaagd.

Worcester, Worcester Bridge, 1719

Vanuit zijn ooghoeken ziet mister Facio de gepersonifieerde onverdraagzaamheid op hen afkomen. Een eigenzinnig soort déja vu. Het decorum verschilt. De Seine is Severn geworden en de paleiswacht een stadhuiswacht. Maar de rode jas is hetzelfde en het regent ook hier als de soldaat de zoenende mannen in de smiezen krijgt en zich in hun richting spoedt.

   Zijn pupil - geen rekenwonder maar wel een lekker kontje - reageert verward als hij voelt dat de omhelzing van zijn leermeester verslapt. Heb ik me toch niet goed genoeg geschoren? Is de mentor me nu al beu? Kan het zijn …? Maar dan hoort hij het snuiven van de naderende dienaar der plaatselijke zedenprekers. En dat betekent niet veel goeds.

Madresfield, Malvern Hills, 1732

Het was een dag als alle anderen, de dag dat de oude heer Facio besloot om zijn dagelijkse ronde wat in te korten. Aan het weer lag het niet. Dat was zoals gewoonlijk net zo wisselvallig als zijn stemming. De reden om voor het ‘regenpad’ te kiezen, de route die hij volgde als hij door het kille verdriet van God werd bevangen, was dit keer zijn slechte geheugen geweest. Niet dat hij verdwaald was of zo, hij had zijn loodstift vergeten bij zich te steken! En nu hij geen aantekening kon maken, was hij bang dat zijn ingeving hetzelfde lot was beschoren: In Zijn goedertierenheid had de Heer hem geopenbaard hoe de gleuf kon worden uitgeboord waarin hij het mengsel van grafiet, zwavel en hars zou gieten om, oh ironie, zijn loodstift overbodig te maken.

   Decennia geleden al had hij de roerselen der alchemie beleden maar zelden had een mengsel praktisch nut gehad. Dit stolsel echter zou, mits goed geprepareerd, wellicht winstgevend zijn. Vooral als wat ermee geschreven werd door de toegevoegde spiritualiteit van zijn sibillijnse bezweringen een welwillende inwerking op de lezer zou hebben. De gedachte aan zo’n toverstift deed hem zijn pas versnellen. Hij wilde direct aan de slag.

   Nicolas had de voordeur van zijn woonstee nog maar net achter zich gesloten toen het geratel van een naderende koets zijn voornemen verstoorde. Hij hoorde het rijtuig tot stilstand komen en nieuwsgierig opende hij de deur weer. Verbaasd zag hij een deftig heerschap, dat ondertussen was uitgestegen, op zich toe schrijden. Toen herkende hij de knappe echtgenoot van Sir Isaacs adoptiedochter en direct daarop werd hij tot zijn ontsteltenis de rouwband pas gewaar.

   “John!”

    De aangesprokene naderde hem tot op een halve meter en keek hem ernstig aan.

   “Voor hij zijn laatste adem uitblies, noemde hij uw naam.”

   De mannen omhelsden elkaar ontroerd.

   Hier bestaat niets anders dan een eeuwige rust in een vreugdevolle omhelzing van liefdevolle vervoering.

Later dronken ze thee bij een verwarmend haardvuur en haalden herinneringen op aan de Grote Meester. John Conduitt had zijn illustere oom zorgzaam onderdak verschaft op Cranbury Park, het landgoed dat hij sinds een jaar of tien bewoonde. Hij had al heel wat manuscripten van Sir Isaac verzameld en nu koesterde hij de wens om een bloemlezing te maken. Geestdriftig begon Nicholas te vertellen over de uren die hij met zijn oude vriend had doorgebracht in diens laboratorium in Cambridge, maar verstomde toen hij de afkeuring zag in de ogen van het parlementslid. Niet alle passies van Sir Isaac behoefden zo breed te worden uitgemeten. En zeker niet zijn illegale goudmakerij. Facio’s verdediging van de Britse nationale trots tegen de pedante aanspraken van die snobistische Leibniz werd meer gewaardeerd.

   Weldra maakte Conduitt duidelijk wat de eigenlijke reden van zijn bezoek was.

   “Ik ga mij inspannen voor een monument ter nagedachtenis aan Sir Isaac. Ik heb ook een voorlopig voorstel voor een grafschrift. Kunt u de goedheid opbrengen daar eens naar te kijken?”

   Hij overhandigde enkele epistels aan zijn gastheer die er een vluchtige blik op sloeg.

   “Neemt u er vooral rustig de tijd voor. De zaak moet terdege worden voorbereid. Zo’n grote geest verdient het uiterste van onze vermogens.”

   Hij stond op van zijn stoel, zette zijn lege theekop op tafel en strekte beide armen uit naar de oude Nicholas die, een beetje teleurgesteld over het snelle vertrek van zijn gast, ook overeind was gekomen. 

   “Ik moet weer verder. Er is een politieke bijeenkomst in Warwick waar ik wordt verwacht. ’t Is hier vlakbij.”

   De mannen omarmden elkaar ter afscheid en Nicholas begeleide zijn gast naar buiten. De opmerkzame koetsier sprong van de bok en opende het portier van de koets. Ze omhelsden elkaar voor een laatste keer.

  Dit is de donkere stilte waarin al de liefhebbenden verloren zijn. Maar mochten we ons zo in deugden kunnen voorbereiden, dan zouden we onszelf snel van het lichaam ontdoen en zouden we in de wilde golven van de zee vloeien, van waaruit geen schepsel ons ooit zou kunnen terughalen.

Enkele maanden daarna had Nicolas Facio met behulp van zijn zelfgemaakte schrijfstiften diverse teksten opgetekend die voor het nageslacht bewaard zijn gebleven. Het gaat om het grafschrift voor Isaac Newton dat hij op verzoek van John Conduitt maakte*, om een brief aan de Academie* en om een verzoekschrift aan koning George II*. In alle gevallen was geld de voornaamste drijfveer.