EEN GODDELIJK EGO
De perverse tredmolen van de vooruitgang
In de 17e en 18e eeuw nam de expansiedrift van menig Europees land sterk toe om de zucht naar rijkdom te bevredigen. Door de uitbreiding van hun overzeese gebiedsdelen ontstond vooral bij Nederland en Groot Brittannië een toenemende behoefte aan een accurate navigatie. Buiten het zicht van kustlijnen was men op open zee voor de plaatsbepaling aangewezen op de stand van hemellichamen en een goede tijdsbepaling. Beide mogendheden hadden een beroep gedaan op wetenschappers en klokkenmakers om een nauwkeurig uurwerk te construeren dat geschikt was op zee.
In Nederland had Christiaan Huygens het uurwerk al aanmerkelijk nauwkeuriger gemaakt door de toepassing van de slinger en de uitvinding van de onrust, een balans met spiraalveer. Hij was echter niet genegen de accuratesse van zijn uurwerken op de proef te stellen door zelf scheep te gaan, maar liet dit over aan, wat hijzelf noemde, onbekwame zeelieden zonder oprechte belangstelling voor de wetenschap. Bovendien bleven zijn uurwerken te gevoelig voor temperatuursverandering, een probleem dat uiteindelijk werd verholpen door de Schotse klokkenmaker John Harrison. Zijn zeeklokken zouden uiteindelijk aan het gewenste doel beantwoorden, na overvloedig op de proef te zijn gesteld door zijn zoon William.
Ik zal het mijn vader nooit vergeven. Ik haat hem. God vergeef me.
Zolang ik mij kan herinneren heb ik hem gevolgd in zijn strijd tegen de windbuilen die zijn vakmanschap afkammen. De snoevers die denken dat een timmerman geen verstand heeft van sterren omdat hij van eenvoudige komaf is. Naast hem heb ik gestaan om die zelfingenomen zakken van repliek te dienen. Ik was zijn stem als de zijne het begaf, verstikt door woede. In zijn plaats heb ik storm en weder getrotseerd om zijn scheppingen op waarde te schatten.
En voor wat?
Misschien had ik mij minder moeten onderwerpen aan zijn zorgen. Misschien had ik mijn eigen weg moeten gaan, voor Elizabeth en kleine Horrins moeten zorgen, mijn eigen instrumenten moeten maken. Maar de weg van de minste weerstand verliep plezierig en mijn vader is tenslotte niet de eerste de beste. Hij is het genie. En sta ik hier, in dit Godverlaten paradijs.
Vanaf het hoge duin langs de Zuidoost kust van Barbados keek William Harrison met een gevoel van weemoed uit over de Atlantische Oceaan. Hij genoot van zijn verblijf op het tropische eiland ook al had hij af en toe wat last van de warmte. Als Brits staatsburger werd hij in ‘Bolts Anker’ behandeld als een vorst, de slavinnetjes fladderden om hem heen om te zorgen dat hij niets te kort kwam, de drank vloeide rijkelijk. Maar hij besefte dat hij zo snel mogelijk terug moest naar het druilerige Engeland.
In de verte ontwaarde hij de masten van een schip, waarschijnlijk vol met slaven afkomstig uit West Afrika. Eén keer had hij een aantal van hen van dichtbij gezien nadat ze net aan land waren gebracht. Het waren stuk voor stuk uitgemergelde vrouwen en kinderen geweest, met lichamen vol zweren, nauwelijks in staat om op eigen benen te staan. Slechte koopwaar, gingen allemaal naar Sarman & Zn. Nou, dan wist je het wel. Zijn vriend Thomas die hem vergezelde, had zich tot zijn verbazing walgend afgewend, zachtjes vloekend de geparfumeerde zakdoek tegen de neus gedrukt.
Gisteravond in ‘Bolts Anker’ had ik het benauwd. Dat is de tweede keer. Al die kleurige jurken en stralende ogen, ze zijn veel te aardig tegen mij, ik versta niet wat ze zeggen maar hun gelach is uitbundig en oprecht.
Althans…
Die gans waarmee Thomas kwam aanzetten, dacht dat ik voor Maskelyne werk. Het idee! Zouden ze soms denken dat ik zogenaamd geleerd en voornaam ben zoals die verwaande zot? Captain Lindsay denkt van wel. Maar die heeft zelf een hoge pet van mij op. Ik heb wel indruk op hem gemaakt. Hij wist niet hoe hij het had toen hij zag hoe makkelijk ik de octant hanteer. Natuurlijk is hij verantwoordelijk voor de navigatie, maar hij vond het vast prettig om te weten dat hij er niet helemaal alleen voor staat als de nood aan de man komt. Mr. Roberts, de kaartenmaker, stond trouwens ook perplex. Hij begreep direct hoe waardevol het horloge is voor het in kaart brengen van de kustlijnen.
Mijn vader kon niet met die officieren overweg. In zijn ogen waren het ongelikte beren die in hem een ordinaire gelukszoeker zagen. Ze geloofden niets van zijn christelijke barmhartigheid, van zijn compassie met eenvoudige scheepsjongens. Zijn zeeziekte vonden ze maar aanstellerij, een bevestiging van hun vooroordelen. Mijn vader had een hekel aan varen. Dat liet hij liever aan mij over.
Een paar sterns scheerden langs een wat lager deel van het duin en verdwenen niet zo ver bij hem vandaan achter de hoge cactussen. Eén zag hij daarna als een pijl omhoog schieten tot het silhouetje oploste in het blauw. William droomde wel eens dat hij kon vliegen. Drie bruine pelikanen doken in slagorde door het kalme zeeoppervlak achter de branding. Verderop zag hij er nog een paar ronddobberen. De talrijke krabbetjes op het strand kon hij hiervandaan niet zien, maar hij wist dat ze er waren.
Hij had mij nooit moeten laten gaan, die ouwe heer van me. God vergeef me, maar het maakt me ziedend als ik er aan denk. Hij ziet mij nog steeds als zijn kind, zijn toegewijde knechtje. Hij weet dat ik hem niet in de steek zal laten maar hij weet ook dat ik mijn eigen bestaan wil opbouwen, voor mijn eigen gezin wil zorgen. Ik ben een volwassen man. Begrijpt hij dan niet wat het met me doet? God vergeef me .... ze stond daar ineens weer voor me, met van die grote exotische ogen en die gulzige, halfgeopende mond. De grens tussen galanterie en geilheid, daar blijft niets van over in deze hitte. Ik had haar moeten zeggen dat van mij niets valt te verwachten. Maar de rum vloeit hier tierig. Ik drink te veel…, en dan de warmte..., de waanzin... Ik herinner mij de dingen steeds in omgekeerde volgorde. Ram! Een gil. Verbaasde blikken. Ram!
De strandkrabben met hun opgeheven scharen als dreigende vuisten gaan elkaar ook al te lijf. Alsof hun leven ervan afhangt. Misschien is dat ook wel zo.
Mijn gedachten vliegen alle kanten op. Ik ben hier veel te lang. Wanneer gaan we eindelijk terug?.
Hij keek naar de lucht. Afgezien van het nevelig wit boven de zee was het uitspansel egaal blauw. De afnemende maan stond als een bleke schijf tegenover hem. Het halsstarrige gelaat van een dreigend demon waartegen zijn vader en hij al een leven lang vochten.
Het schip was ondertussen zo ver genaderd dat hij bij vlagen kon ruiken dat het inderdaad om een slavenschip ging, ongetwijfeld één van Sarmans schepen. William moest onwillekeurig denken aan zijn eigen ervaringen tijdens de verschillende zeereizen. Het bedorven water, het karige voedsel, de strenge tucht. En de noodzakelijke zelfdiscipline onder zulke moeilijke omstandigheden. Daar was natuurlijk niet iedereen voor in de wieg gelegd. Zijn vader had niet voor niets een beroep op hem gedaan.
Natuurlijk heeft mijn vader gelijk, ik kan helemaal niet op eigen benen staan! Zonder hem ben ik een stuurloos wrak, ga ik mijn ondergang tegemoet. Was ik een vogel, dan vloog ik weg. Als ik me nu afzet sla ik op de klippen te pletter. De autoriteiten hier maken zich niet zo druk om een inheemse del meer of minder, maar wel om een Engelsman, die is hier heer en meester. Thomas keurt het af dat ik mezelf zo kwel. Ik mag Thomas graag maar ik weet niet of hij eigenlijk wel in God gelooft. Hij vindt het onzin dat je moet hebben geleden om het hemelse paradijs te mogen betreden. Hij heeft natuurlijk wel een punt als je kijkt naar dit paradijs op aarde; dan zouden de zwartjes wel in de hemel worden toegelaten en de Engelse plantagehouders niet! En wat te denken van Bolt? De uitbater heeft een oord van verderf en losbandigheid geschapen. Maar zijn maaltijden zijn uitmuntend.
William zuchtte en keek naar zijn voeten. Het moest een jaar of tien geleden geweest zijn dat hij voor het laatst blootsvoets buiten had gelopen. Hij had langs de zeereep alleen maar op de zee-egels hoeven letten. Op het strand had hij de krabbetjes onder zijn voetzolen uit hun pantsertjes voelen spatten. Maar hier op het duin moest hij uitkijken om niet op een cactus of een doornenkroon te trappen. Zelfs de tientallen schielijk rondscharrelende hagedissen hadden in zijn ogen iets stekeligs.
Ik ben blij met Thomas’ gezelschap. Ik moet er niet aan denken dat ik weer alleen op reis had gemoeten. Zoals die manische Maskelyne, altijd verdiept in zijn tabellen en berekeningen, nooit eens gezellig op stap. Geen wonder dat hij ongesteld is geworden. Eerst die gemiste venusgang op St. Helena en dan die beschimping door de alom geachte Lindsay ten overstaan van de hele goegemeente!
Maar hij blijft overtuigd van zijn eigen gelijk, wat dat betreft is hij net mijn vader. Alleen gelooft de eerwaarde Maskelyne in het verleden, in de onvergankelijke hemelklok. Mijn vader is zelfs niet tevreden met het heden, hij moet voortdurend iets nieuws verzinnen.
Dat is altijd zo geweest. Toen ik klein was moest ik leren zingen en hij was pas tevreden als ik net zo zong als zijn viool en hij speelde het elke keer weer anders. Als ik er aan terugdenk, krijg ik tranen in mijn ogen. Het was moeilijk maar uiteindelijk oh zo zoet. Ik zal het mijn vader nooit vergeven dat hij voor die heerlijke muziekavondjes geen tijd meer had.
Wat is dat?
Over het zandpad naderden enkele ruiters. Hij herkende Jan Hein uit 'Bolts Anker'. De hoofdopzichter bij Sarman & Zn. behoorde als een soort meubelstuk tot de vaste klandizie. De anderen droegen het uniform van het plaatselijke politiekorps (ook van Sarman). Het gesnuif van de paarden verstoorde dreigend de rustieke atmosfeer. Hein stopte zijn rijdier en keerde zich naar William.
"Dag William. Het is goed toeven hier. Beter dan in Engeland, nietwaar?"
Jan Heins woorden klonken vriendelijk maar de koude glans in zijn ogen verraadde zijn karakter. Uitkijkend over de zee ging hij verder:
"Soms zou je willen dat je ergens anders was. Thuis bijvoorbeeld, bij je familie. Het is eenzaam in het paradijs, vind je ook niet? Dat kan rare dingen met je doen."
Hij spoog een pruim in het zand waarop een stekelleguaan tevoorschijn schoot om de klodder te beproeven. De twee agenten hadden op discrete afstand halt gehouden. Eén van hen haalde een zak tabak uit zijn zadeltas. De ander leek meer geïnteresseerd in het nest van de sterns.
"Señorita's! Bloedmooi en oliedom. Dwarrelend als motten om een kaars. En ineens zijn ze verdwenen. Dat is de prijs die ze betalen. Ik zou me verder maar geen zorgen maken, jij bent binnenkort vertrokken. Ik regel wel wat met de familie."
Hij wendde zich af en gebaarde naar de agenten dat ze moesten voortmaken.
Met gemengde gevoelens zag Harrison drie paardenstaarten zwiepend de dazen en horzels verjagen en vroeg zich af wat God nog meer voor hem in petto had. Kwam hij met de schrik vrij? Angst en opluchting verwisselden van plaats. Zijn stoïcijnse zelfvertrouwen kreeg opnieuw de overhand. Alleen zijn ouwe heer bleef knagen aan zijn ziel. Maar dat deed hij al jaren.
Ik geloof dat ik daar Thomas op het strand zie lopen, met Magdalena en haar vriendin. Hij zwaait. Ik zou er niet aan moeten toegeven maar ‘Bolts Anker’ lokt. Dat kan nog gezellig worden.
Als Lindsay morgen niet vertrekt ga ik wel met een ander schip. Slavenschip of koopvaarder, er gaat er vast wel één naar Engeland. Ik blijf hier geen dag langer.
Aan elk leven komt een einde. Geen leven zonder dood. De tijd houdt eventjes de adem in … tikt dan brutaal verder. Onverstoorbaar, als altijd.
William Harrison keerde in het voorjaar van 1764 terug in Londen met meer dan overtuigend bewijs van het perfect functioneren van het horloge dat John Harrison had geconstrueerd om de lengtegraad op zee praktisch en nauwkeurig te kunnen bepalen. Toch zou het nog tien jaar duren voordat de Britse regering daarin meeging en zijn vader John de erkenning verleende die hij verdiende.
Drie jaar later, in 1776, overleed John Harrison, meer dan zestig jaar nadat hij was begonnen met de bouw van zijn chronometer.
Na de dood van zijn vader, die hij zijn leven lang had bijgestaan en geholpen met de ontwikkeling van zijn zeeklok, stopte William rigoreus al zijn werkzaamheden als instrumentmaker om zich volledig te wijden aan zijn gezin. Hij stierf in 1815 en werd begraven in het graf dat was gewijd aan Harrison sr.
Tegen het einde van de 18e eeuw bedroeg het aantal mensen in de Nieuwe Wereld met recente wortels in Afrika ongeveer 30% van de oorspronkelijke bevolking van het Donkere Continent. De handel in en exploiteren van deze mensen was een economische factor van ongekende betekenis voor Europa en Amerika.
Vanuit Barbados voer in 1764 een Engels slavenschip met een lading suiker en verse slaven naar Amerika. Eén van de slaven werd het eigendom van de Amerikaanse groothandelaar Ezechiël Davids. Als dat niet gebeurd was, zou men in de twintigste eeuw nooit gehoord hebben van Angela Davis, die als activiste en woordvoerster van de Black Panters vanaf 1970 opkwam voor tal van onderdrukte bevolkingsgroepen en die het Amerikaanse gevangeniswezen aan de schandpaal nagelde.
In 1814 werd de slavenhandel officieel verboden. Twintig jaar later nam het Engelse parlement een wet aan die slavernij in de Britse kolonies verbood. Kort nadat in 1863 in de Nederlandse overzeese gebiedsdelen de slavernij werd afgeschaft, moest na de Amerikaanse burgeroorlog ook het Zuiden van de Verenigde Staten in 1865 het einde van de slavernij accepteren.
Het zou nog heel lang duren voordat Afro-Amerikanen overal als gelijkwaardig werden beschouwd.
Nadat de Conceptión rond 1700 naar de haven van Cayenne was gesleept, had scheepschirurgijn en botanicus Reinaldo Bolt kans gezien aan de Fransen te ontsnappen. Hij werkte op verscheidene vissersschepen alvorens hij zich uiteindelijk vestigde op Barbados. Daar maakte hij kennis met de meedogenloze plantagehouder Kito Sarman die hem hielp met het opzetten van een nering.
Zijn herberg ‘Bolts Anker’ groeide uit tot één van de drukst bezochte verblijfsplaatsen van Europese zeelieden, slavenhandelaren en wetenschappers. De waard had verscheidene echte en onechte zonen verwekt zodat het logement gedurende meerdere generaties onder dezelfde naam geëxploiteerd zou worden. Totdat het vanwege haar reputatie werd omgedoopt tot 'De Hitsige Hengst' (Horny Stallion).
Nederlandstalige bronnen:
Babette de Rozières. De Creoolse keuken. Van Dishoeck, 2008.
Dava Sobel. Lengtegraad. Ambo, 1996.
Lawrence Hill. Het Negerboek. Ailantus, 2010.
Angela Davis. Een Autobiografie. Klondyke, 1975.
{